¨we are living in a material world, and I am a material girl¨
Ο αρχικός τίτλος ήταν “οι ιδέες και η ύλη”, αλλά όταν θυμήθηκα την τσιριχτή φωνή της μαντόνα να κοπιάρει cindy lauper δεν μπόρεσα να αντισταθώ απέναντι σε κάτι που βρωμάει ακαδημαϊκίλα και μου χαλάει το προφίλ του καραγκιόζη.
Για αρχή πρέπει να δηλώσω πως είμαι ένας μεγάλος τεμπέλης, οπότε όταν μιλάω για δουλειά, τη σκέφτομαι μόνο ως τον τρόπο για την εξασφάλιση των μέσων που χρειαζόμαστε για να περνάμε ευχάριστα σε αυτόν το μάταιο κόσμο. Κάθε έννοια υπερεργασίας με την έννοια της συσσώρευσης, παρότι είναι απαραίτητη στον κόσμο που ζούμε, μου είναι ξένη και καθόλου επιθυμητή. Αν δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τη διάρκεια της ζωής μας, πώς μπορούμε να συσσωρεύουμε για το μέλλον και μάλιστα με τρόπο τέτοιο που να υπονοεί ότι θα ζήσουμε για πάντα?
Οπότε και η θέση μου για τα gadget δεν είναι καμιά απόλυτα χρησιμοθηρική. Το ηλεκτρονικό ρολόι χεριού ήταν μια υπέροχη άχρηστη ανακάλυψη που μας απελευθέρωσε από τη φασαρία και την ανακρίβεια των μηχανικών ρολογιών. Δεν ήταν κάτι σημαντικό όπως το πλυντήριο πχ, αλλά ήταν σίγουρα ευχάριστο και μάλιστα μηχανικά πολύ πιο απλό και με εξαιρετικά μικρότερο κόστος. Αυτό το μικρό και πάμφθηνο κομματάκι χαλαζία (το quartz που διαβάζαμε στην ετικέτα) ήταν τρομακτικά πιο ακριβές από τα γρανάζια και τα βαρίδια των μηχανικών ρολογιών. Αλλά άπαξ και τον ανακαλύψαμε αυτόν τον τύπο ρολογιού και έγινε της μόδας, δεν υπάρχει κανένας μα κανένας λόγος να διαθέτουμε μια ντουζίνα από δαύτα ο καθένας, όπως είναι η διαδεδομένη θεωρία (παραγωγής και) κατανάλωσης σήμερα. Η μια ντουζίνα ρολόγια δεν υπάρχει γιατί ικανοποιεί εμάς, αλλά διότι ικανοποιεί το εργοστάσιο που τα παράγει, το οποίο, από τη στιγμή που θα κατάφερνε να πουλήσει ρολόγια σε όλους τους ανθρώπους, θα είχε κλείσει αν δεν τους έπειθε στη συνέχεια να πάρουν κι ένα δεύτερο κι ένα τρίτο.
Να εξετάσουμε όμως τι σημαίνει θα είχε κλείσει? Η εργατίστικη φαντασίωση που τόση πέραση έχει σε αφεντικά, εργαζόμενους και αριστερούς, βλέπει το κλείσιμο ενός εργοστασίου ως μια καταστροφή. Οι άνθρωποι θα μείνουν χωρίς δουλειά, ακούμε συχνά, σαν η δουλειά να είναι η μοναδική αξία που μετράει σε αυτό τον κόσμο και καθαγιάζει τα πάντα, χωρίς να εξετάζουμε τι είναι αυτή η δουλειά. Τι προσφέρει ως αποτέλεσμα και γιατί να τη διατηρήσουμε αν είναι να αναγκάζει τους ανθρώπους να σπαταλάνε 8 ώρες από τη ζωή τους κάθε μέρα?
Της Αγίας Εργασίας (πρόσχωμεν)
Είναι προφανές πως εδώ έχει συστηματοποιηθεί και γίνει πραγματικότητα ένα “λογικό άλμα” σύμφωνα με το οποίο η εργασία έχει μπει πρώτη στη σειρά των προτεραιοτήτων μας, αναγκάζοντας όλα τ’ άλλα (όπως η ζωή μας) να γίνουν δευτερεύοντα. Ας επιστρέψουμε όμως στο παράδειγμα των ηλεκτρονικών ρολογιών που κανείς πια δεν χρειάζεται διότι όλοι διαθέτουν από δύο. Ξαφνικά λοιπόν το εργοστάσιο αυτό είναι άχρηστο. Επιτέλεσε το σκοπό για το οποίο φτιάχθηκε και τώρα δεν έχει σκοπό ή στόχο. Κανονικά θα έπρεπε να δώσουμε σε κάθε έναν από μια τιμητική πλακέτα που να τον ευχαριστεί για τη συμβολή του στην προμήθεια όλου του κόσμου με ηλεκτρονικά ρολόγια και να κρατήσουμε το 1/20 του εργατικού δυναμικού προκειμένου να παράγει τα επιπλέον ρολόγια που χρειάζονται προκειμένου να αναπληρώσουν τα σπασμένα ή χαλασμένα που θα επιστραφούν.
Σύμφωνα με το σημερινό οικονομικό σύστημα αυτό είναι μια καταστροφή. Οι τράπεζες δεν θα πάρουν πίσω τα δανεικά με το 1/20 της παραγωγής, οι εργαζόμενοι δεν θα παίρνουν άλλα χρήματα ως μισθούς και μπόνους και οι ιδιοκτήτες δεν θα παίρνουν καινούργια κότερα. Κι έτσι τι κάνουν? Όλοι μαζί προσπαθούν να παρατείνουν τη χρησιμότητα του εργοστασίου τους πάνω σε αυτό τον κόσμο. Πώς το κάνουν αυτό? Κυρίως με 2-3 κολπάκια. Το ένα είναι να κάνουν τα ηλεκτρονικά ρολόγια περισσότερο εύθραυστα για να χαλάνε εύκολα. Το δεύτερο είναι να φτιάχνουν συνεχώς καινούργια ελαφρώς διαφορετικά αλλά στην ουσία ίδιας χρησιμότητας ρολόγια, προκειμένου να πείσουν μετά με τη διαφήμιση πως το νέο βελτιωμένο ρολόι είναι πολύ καλύτερο ή ομορφότερο από το περσινό. Μάλιστα είναι τόσο προβλέψιμο αυτό ως διαδικασία, που ανακυκλώνουμε μόδες των προηγούμενων δακαετιών. Βλέπετε όταν η μόδα έγινε της μόδας στην αγγλία του 19ου αιώνα, δεν μπορούσαν να φανταστούν πως θα υπήρχε τόσο μεγάλη ζήτηση στον 20ο.
Το τρίτο κόλπο είναι να φτιάχνουν έναν αναλώσιμο χαλαζία (quartz) που να χρειάζεται αλλαγή κάθε μήνα, προκειμένου να σου πουλάνε ακριβά αναλώσιμα quartz για να βάζεις στο ρολόι σου (το λεγόμενο μοντέλο πωλήσεων της gillette, που οι περισσότεροι έχετε νιώσει στο πετσί σας με τους εκτυπωτές). Το τέταρτο, και παλιό, κόλπο είναι να βάλουμε την κυβέρνηση να ψηφίσει ένα νόμο που θα υποχρεώνει τους πάντες να διαθέτουν ρολόι με μπλε λεντάκι, αντί για τα παλιότερα που διέθεταν πράσινο ή πορτοκαλί.
Στην ουσία όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά τρόποι της κοινότητας που ονομάζεται εργοστάσιο ρολογιών προκειμένου να ξεγελάσει τους πάντες πως είναι χρήσιμη για μια ακόμη χρονιά. Και αυτό το παιχνίδι είναι διατεθειμένοι να το παίξουν όλοι οι συντελεστές του με αποτέλεσμα να έχουμε φτιάξει ένα οικονομικό σύστημα όπου ο καθένας προσπαθεί να κοροϊδέψει όλους τους υπόλοιπους πως χρειαζόμαστε τις υπηρεσίες του όλο και περισσότερο. Με λίγα λόγια μιλάμε για ένα σύστημα στο οποίο όλοι προσπαθούν να δημιουργήσουν άχρηστη εργασία, σαν μικρά ποντικάκια που τρέχουν μέσα στον τροχό τους. Δεν πάνε πουθενά ιδιαίτερα, όμως θεωρούν σημαντικό να συνεχίζουν να τρέχουν.
Πήρα ως δείγμα το εργοστάσιο ρολογιών (και όχι μολυβιών), προκειμένου να δώσω ένα παράδειγμα τέτοιας ματαιότητας στην πραγματική παραγωγή. Διότι αν επεκταθούμε στις υπηρεσίες, αυτή η μόνιμη και σταθερή κοροϊδία δεν έχει όρια και δεν ξέρω καν από πού να ξεκινήσω. Είναι τα 4000καταστήματα κινητής τηλεφωνίας χρήσιμα? Είναι οι 3000 τράπεζες απαραίτητες, είναι τα δεν ξέρω κι εγώ πόσες χιλιάδες σουπερμάρκετ τόσο παραγωγικά? Και αυτά είναι 3 κλάδοι που κάνουν δεκάδες δις σε τζίρο κάθε χρόνο και αποτελούν πολύ μεγάλους εργοδότες.
Κάπως έτσι έφτασα στο τριπλό μου πρόβλημα. Διότι ενώ ξεκίνησα να γράφω για ένα εργαλείο που έχει τη δυνατότητα να επιφέρει αρκετά σημαντικές αλλαγές στους τρόπους παραγωγής μας (αλλαγές που κανένα γκάτζετ τύπου smartphone δεν έχει επιφέρει), αυτό το αφιέρωμα έχει ξεχειλώσει, διότι το βασικό μας πρόβλημα είναι για ακόμη μια φορά κοινωνικό. Σε αντίθεση με τον τεχνικό χιλιασμό του wired, δεν πιστεύω πως η λύση στα προβλήματά μας είναι περισσότερη τεχνολογία. Έχουμε αρκετή τεχνολογία για να εργαζόμαστε 4 ώρες την ημέρα, κι αντί αυτού, έχουμε απλά 25-30% ανεργία και πάρα πολλά άχρηστα “αναλώσιμα” προιόντα.
Έτσι, σιγά σιγά, το εργαλείο που ήθελα να σας περιγράψω (και ναι, πολλοί το καταλάβατε, είναι το 3D printer) είδα πως είναι μόνο ένα κομμάτι του προβλήματός μας. Και ότι υπάρχουν μερικά ακόμα σημαντικά κομμάτια που είναι εντελώς ιδεολογικά. Η εργασία/ανεργία (που είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος) και οι μέθοδοι οργάνωσης της παραγωγής, που όπως λέω στα προηγούμενα επεισόδια, τα συνδικάτα ως εκφραστές των μισθωτών εργατών ποτέ δεν ασχολήθηκαν να αλλάξουν. Κι αν στην ελλάδα η μισθωτή εργασία δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα της μόδας για διάφορους ιστορικούς λόγους, στη δυτική ευρώπη αποτελούσε σχεδόν μονοκαλλιέργεια μέχρι πριν λίγα χρόνια.
Ιδεαλισμός και τέλος για τώρα
Μέσα στην αιώνια διαμάχη ιδεαλισμού και υλισμού, και στην επίπλαστη θεωρητική επικράτηση του δεύτερου στις μοντέρνες κοινωνίες μας, έχει “ξεχαστεί” μια πολύ βασική συνιστώσα της ιδεαλιστικής προσέγγισης. Διότι ο ιδεαλισμός δεν είναι κάτι τύποι που χαζεύουν τα σύννεφα και φαντάζονται πώς θα θέλανε να είναι ο κόσμος. Ο ιδεαλισμός είναι το ίδιο απτός και υλικός, το ίδιο “αληθινός” με το πληκτρολόγιο που ακουμπάτε αυτή τη στιγμή.
Όταν φτιάξαμε πχ τις ρατσιστικές θεωρίες, ανεξάρτητα με το εάν αυτές δημιουργήθηκαν για να “δικαιολογήσουν” μια υπαρκτή βολική υλική αντινομία (η σκλαβιά απαγορεύεται από τη θρησκεία και είναι ταμπού στην κοινωνία, οι σκλάβοι όμως μας βολεύουν για να τρώμε ζάχαρη, καφέ και κακάο, οπότε γιατί να μην πούμε απλά πως οι αραπάδες δεν είναι άνθρωποι?), αυτές οι θεωρίες είχαν ένα πολύ πρακτικό και υλικό αντίκτυπο. Διότι η ιδέα πως οι αράπηδες είναι πίθηκοι που δεν έχουν γίνει ακόμα άνθρωποι είναι μια απλή ιδέα. Όταν όμως δεν άφηνες το μαύρο να μπει στο ίδιο μαγαζί με εσένα, αυτό δεν είχε να κάνει με κάποια υλική ανάγκη. Είχε να κάνει με τη φαντασίωσή σου πως οι μαύροι είναι βρώμικοι ή/και κατώτεροι και θα έπρεπε να απαγορεύεται να μπαίνουν στα μαγαζιά (για τα σκυλιά το συζητούσαμε).
Όταν όλοι οι λαοί της ευρώπης σήκωσαν τις σημαίες τους και πήγαν να πεθάνουν στα κρεοπωλεία του 1ου πολέμου το 1914, δεν είχαν καμία υλική ανάγκη να το κάνουν. Η αγγλική άρχουσα τάξη ξεκληρίστηκε (το 1/5 των απογόνων της πέθανε στον πόλεμο) και δεν κατάφερε ποτέ να ανακάμψει από αυτή την καταστροφή. Οι σοσιαλιστές έβλεπαν με τρόμο τους φτωχούς εργάτες να θέλουν να δώσουν ένα μάθημα στους … (εδώ βάζετε τον λαό της επιλογής σας) και χρειάστηκαν τουλάχιστον 1 με 2 χρόνια σφαγής για να συνειδητοποιήσουν το πού βάδιζαν. Είμαι σίγουρος πως δεν χρειάζεται παρά μία βδομάδα ηρεμίας στο μέτωπο για να καταλάβεις τον παραλογισμό του. Κι όμως κανείς (πέρα από μερικούς “τρελούς” ντανταϊστές) δεν το καταλάβαινε. Όλα τα παραπάνω δεν έχουν καμία ικανοποιητική εξήγηση μόνο με “πραγματικές” (υλικές) αίτιες. Οι ιστορικοί ακόμα βασανίζονται για τα αίτια αυτού του πολέμου.
Και ο λόγος που βασανίζονται είναι κι αυτός ιδεολογικός. Δεν θέλουν να παραδεχθούν πως μια ιδέα, μια φαντασίωση για τον κόσμο μας, μπορεί να έχει τόσο απτές και υλικές επιδράσεις στη ζωή των ανθρώπων. Πως οι ιδέες και η ύλη μπλέκονται τόσο πολύ μεταξύ τους που στην ουσία πολλές φορές είναι αδύνατο να ξεχωρίσουμε ποια ευθύνεται για τι.
Και δεν θέλουν να το κάνουν, διότι κάνοντάς το, ο σημερινός μας κόσμος θα αποδειχθεί εξίσου ιδεαλιστικός (και υλικός) όπως και κάθε άλλος. Η επίπλαστη επιστημονικότητα με την οποία δικαιολογούνται οι ιδεολογικές αποφάσεις είναι στην ουσία κι αυτή μια ιδεολογία την οποία αποδεχόμαστε. Λέμε πχ πως τα επιστημονικά δεδομένα είναι αυτά που μας οδηγούν να χρησιμοποιήσουμε την πυρηνική ενέργεια, αλλά δεν είναι τα επιστημονικά δεδομένα που μας οδηγούν, είναι η ανάγκη μας να πείσουμε (εμάς και τους υπόλοιπους) για τη φαντασίωσή μας πως η πυρηνική ενέργεια είναι καλή και επιθυμητή. Και εκεί απλά προσθέτουμε μερικά δεδομένα που να μας βολεύουν. Ο πρώτος πυρηνικός αντιδραστήρας πουλήθηκε με ψεύτικα δεδομένα αποτελεσματικότητας και οι υπόλοιποι πουλήθηκαν με βάση τη λογική πως για να τον επιλέξουν οι πρώτοι τα νούμερα βγαίνουν. Κι όμως 40χρόνια τώρα τα νούμερα ποτέ δεν βγήκαν και συνεχίζουμε να φτιάχνουμε αντιδραστήρες που οικονομικά δεν είχαν κανένα νόημα. (για την φαντασίωση της ασφάλειας ας μη μιλήσουμε είναι και χρονιάρες μέρες). Πως είναι δυνατό να συνεχίζεται αυτός ο παραλογισμός? Γιατί το κάνουμε αυτό? Μα γιατί όλοι έχουν πεισθεί πως ό,τι ονομάζεται επιστημονικό είναι και αληθινό, μια αναντίρρητα φαντασιακή απόφαση 
Είναι η το ίδιο το λογικό κενό στο οποίο βουτήξαμε μέσα στα μοντέρνα χρόνια και δεν φαίνεται πουθενά καλύτερα από τα γραπτά των πατέρων των μοντέρνων χρόνων. Ο μοντέρνος κόσμος δεν φτιάχθηκε στα εργοστάσια. Αυτά ήρθαν πολύ πολύ αργότερα. Ο μοντέρνος κόσμος φτιάχθηκε στις φαντασιώσεις των συγγραφέων του 18ου αιώνα και είχε ελάχιστη σχέση με την υλική πραγματικότητα. Παρόλαυτά την επηρέασε και την επηρεάζει με τρόπους που όλοι τους νιώθουμε στο πετσί μας.
Σταματώ εδώ πριν το μπλέξω ακόμα περισσότερο. Αυτό που ήθελα να πω λίγο πολύ είναι πως οι ιδέες και η ύλη είναι μπλεγμένες μεταξύ τους κι αυτό δεν είναι κακό φτάνει να το έχουμε υπόψη μας. Και άρα μια αλλαγή στις υλικές συνθήκες (όπως το 3D printer) δεν είναι ικανή από μόνη της να φέρει δομικές αλλαγές στην κοινωνία. Όπως συνέβη και παλιότερα, χρειάζεται να μετατοπιστεί ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο για να αλλάξει το παράδειγμα. Κι αυτό δεν είναι απλό, γιαυτό οι κοινωνίες κινούνται τόσο αργά, γιαυτό και ο καπιταλισμός που σήμερα μας φαίνεται αιώνιος ήταν το σύνολο πρακτικών αλλά κυρίως ιδεών για τον κόσμο, που πρώτα άλλαξαν στο φαντασιακό επίπεδο και μετά μετασχημάτισαν τον υλικό μας κόσμο. Γιαυτό και η αποστροφή του παππού, πως η βιομηχανική επανάσταση δεν ήταν ούτε πολύ επανάσταση και σίγουρα δεν ήταν βιομηχανική, κρύβει πολύ περισσότερο βάθος μέσα της από την απλή αντινομία που αναδεικνύει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Εδώ εκτονώνεστε ...