Και το νερό νεράκι

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

του Νίκου Σαραντάκου

 Την εβδομάδα που μας πέρασε ψηφίστηκε από τη Βουλή το νομοσχέδιο για τις αποκρατικοποιήσεις, έστω και με κάποιες απώλειες, αφού επιμέρους άρθρα καταψηφίστηκαν, όσο κι αν προσπαθούσε ο προεδρεύων της Βουλής κ. Τραγάκης να μας πείσει ότι βάσει των νέων μνημονιακών μαθηματικών που πρόκειται να εισαχθούν, το 146 θα θεωρείται μεγαλύτερο από το 147 όταν συμφέρει την κυβέρνηση. Έτσι, ψηφίστηκε η κατάργηση του ελάχιστου ποσοστού συμμετοχής του δημοσίου σε μια σειρά μεγάλους πρώην δημόσιους οργανισμούς· και δεν είναι τυχαίο ότι το μέτρο που έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση, που σχολιάστηκε δυσμενέστερα από την κοινή γνώμη, ήταν η αποκρατικοποίηση της ΕΥΔΑΠ. Βλέπετε, το νερό θεωρείται από τα στοιχειώδη αγαθά για τη ζωή, είμαστε μαζί του από την αρχή του χρόνου, σε αντίθεση, ας πούμε, με νεόκοπους πόρους όπως το πετρέλαιο ή τον ηλεκτρισμό, οπότε εύλογο είναι να το θεωρούμε αναπαλλοτρίωτο αγαθό. Για το νερό θα μιλήσουμε σήμερα, όσο μπορούμε ακόμα χωρίς να πληρώνουμε τέλη.

Λέμε «νερό», αλλά οι αρχαίοι της κλασικής εποχής έλεγαν «ύδωρ», όπως και οι παλιότεροι αρχαίοι της εποχής του Ομήρου. Τη λέξη την κράτησε ζωντανή η καθαρεύουσα, έστω κι αν κανείς ποτέ δεν ζήτησε ύδωρ για να πιει, κυρίως σε σύνθετα και παράγωγα, από το υδραγωγείο και την ύδρευση ως τις νεότατες υδατοκαλλιέργειες, ή το βαρύ ύδωρ της χημείας, ή την Εταιρεία Υδάτων όπως λεγόταν παλιότερα η ΕΥΔΑΠ, η οποία ακόμα πιο παλιά λεγόταν Ούλεν, από το όνομα της αμερικάνικης εταιρείας του κ. Henry Ulen, που κατασκεύασε το δίκτυο ύδρευσης της πρωτεύουσας και μας χάρισε το σιντριβάνι του Ζαππείου, όπου μάλιστα τοποθετήθηκε επιγραφή σε άπταιστη καθαρεύουσα («Ο πίδαξ ούτος εδωρήθη τω ελληνικώ έθνει…» — την επόμενη ίσως τη γράψουν στα γερμανικά).

Το ύδωρ έγινε νερό τους πρώτους αιώνες της νέας χρονολογίας. Το τρεχούμενο, το φρέσκο νερό, οι αρχαίοι το έλεγαν «νεαρόν ύδωρ» ή «νηρόν ύδωρ» με τη συναίρεση. Ο Φρύνιχος, ο πρώτος λαθοθήρας στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας (σήμερα έχουμε πολλούς) δεν αγαπούσε τις καινοτομίες, και δεν ήθελε να λένε «νηρόν» το φρέσκο νερό, και διάταζε τους μαθητές του: Νηρόν ύδωρ ουκ είποις, αλλά πρόσφατον, ακραιφνές. Ευτυχώς τη γλώσσα τη διαμορφώνουν ισότιμα όλοι, κι έτσι πέρασε το θέλημα της πλέμπας κι όχι του γεροδάσκαλου, και η έκφραση «νηρόν ύδωρ» καθιερώθηκε, κι ύστερα το ουσιαστικό (ύδωρ) έφυγε και το επίθετο (νηρόν) μετατράπηκε σε ουσιαστικό.

Αυτό το φαινόμενο, η απόπτωση του ουσιαστικού και η ουσιαστικοποίηση του επιθέτου, συμβαίνει πολύ συχνά στη γλώσσα μας, από παλιά (ποντικός μυς > ποντικός, συκωτόν ήπαρ > συκωτόν > συκώτιον) ως τα σήμερα (κινητό τηλέφωνο > κινητό). Παράλληλα με το «νηρόν» εμφανίζεται και ο τύπος «νερόν», π.χ. σε ελληνολατινικά γλωσσάρια του 280 μ.Χ. διαβάζουμε διαλόγους εστιατορίων της εποχής, όπως: Πλύνον ποτήριν. Βάλε νερόν. Πρόσθες άκρατον, ενώ στα πρακτικά της Οικουμενικής Συνόδου του 451, ένας επίσκοπος που διάλεξε λάθος αίρεση και τον έβαλαν στο φρέσκο, παραπονιέται ότι δεν του έδιναν ούτε νερό: «Και ταύτα έπαθα. Μα τας δυνάμεις του θεού, νηρόν εζήτησα και ουκ έδωκάν μοι. Επί τρίμηνον είχον με εγκατάκλειστον…». Κι έτσι από το ύδωρ φτάσαμε στο νερό.

Η τεράστια σημασία του νερού στη ζωή και στον πολιτισμό μας, φαίνεται και από την επιρροή του στη φρασεολογία μας. Λέμε «έριξε νερό στο κρασί του» για κάποιον που έγινε πιο διαλλακτικός, «του γλυκού νερού» για κάποιον άπειρο, «έβαλε το νερό στ’ αυλάκι» για μια δουλειά που άρχισε σωστά, «δεν έπεσε κι η ζάχαρη στο νερό» όταν δεν υπάρχει ανάγκη για βιασύνη, «το ξέρει νεράκι» για τους μαθητές που αποστήθισαν τέλεια το μάθημά τους, «κάνει νερά» για κάποιον που αμφιταλαντεύεται, που δεν είναι αξιόπιστος, «πίνουν νερό στ’ όνομά του» για κάποιον που χαίρει του σεβασμού όλων, «πνίγεται σε μια κουταλιά νερό» για κάποιον που τα χάνει με την παραμικρή περιπλοκή, «δεν δίνει του αγγέλου του νερό» για κάποιον φιλάργυρο και άσπλαχνο, «ίσα βάρκα ίσα νερά» για μια επιχείρηση που δεν αποδίδει κέρδος αλλά ούτε προκαλεί ζημιά, «μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό» για δυο ολόιδιους ανθρώπους, «σαν τα κρύα τα νερά» για μια δροσερή, ελκυστική κοπέλα, «έκανε μια τρύπα στο νερό» για κάποιον που δεν κατάφερε τίποτα, που απέτυχε παταγωδώς, «τον φέρνω στα νερά μου» όταν καταφέρνω να προσεταιριστώ κάποιον, να τον κάνω να συμφωνήσει μαζί μου, «ψαρεύω σε θολά νερά» όταν επωφελούμαι από τη σύγχυση που επικρατεί», «νερό κι αλάτι», φράση που τη λέμε για να δηλώσουμε ότι όσα είπαμε πρέπει πια να ξεχαστούν, «έδωσε γη και ύδωρ» που χαρακτηρίζει την πανικόβλητη, υποχωρητική στάση, ιδίως σε διαπραγματεύσεις με δανειστές· και «είπαμε το νερό νεράκι», φράση που φοβάμαι πως θα ακούγεται συχνά στο μέλλον.

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας, μεταφραστής και κατοικοεδρεύει στα sarantakos.wordpress.com και www.sarantakos.com.

Αποικιοκρατική δημοκρατία, Αραβική Άνοιξη και Συρία

Του Nassar Ibrahim, πηγή www.alternativenews.org/english/ 29 Οκτωβρίου 2012

Ο Παλαιστίνιος αναλυτής και συγγραφέας Nassar Ibrahim γράφει για το δίλλημα της δυτικής αποικιοκρατικής δημοκρατίας στην εποχή μετά την «Αραβική Άνοιξη» και τις προκλήσεις που θέτει η Συρία.

«Η στάση της Δύσης απέναντι στη δημοκρατία: είναι καλή αρκεί να έχει το αποτέλεσμα που θέλουμε»

«Οι δυνάμεις που επιχειρούν στη Συρία, οδηγούν τη χώρα στην αυτοκαταστροφή» Noam Chomsky, Κάιρο, 23 Οκτωβρίου 2012

Εισαγωγή

Στις περισσότερες συζητήσεις που είχα με Ευρωπαίους διανοούμενους, ακτιβιστές και φίλους, είχα πάντα την αίσθηση πως υπήρχαν τεράστιες διαφορές στον τρόπο που κοιτάμε τα γεγονότα της Αραβικής Άνοιξης και ειδικά όσον αφορά στο θέμα της Συρίας. Το μεγαλύτερο πρόβλημα προέκυπτε από τις διαφορετικές ερμηνείες του περιεχομένου «δημοκρατία, ελευθερία και ανθρώπινα δικαιώματα». Ακόμα και αν οι προθέσεις όλων ήταν καλές και αγνές και συμφωνούσαμε στις βασικές αξίες του παραπάνω περιεχομένου, είχαμε διαφορετική θέση στις εξεγέρσεις του αραβικού κόσμου.

Ο τρόπος που χρησιμοποιείται το τρίπτυχο αυτό συχνά μπερδεύει και αποπροσανατολίζει. Τα κράτη και τα ΜΜΕ ξεκίνησαν να το χρησιμοποιούν αυθαίρετα για να περιγράψουν τη λεγόμενη «αραβική άνοιξη» και συγκεκριμένα τα γεγονότα στη Συρία. Το αποτέλεσμα ήταν η μεγάλη αντίθεση ανάμεσα στην ουσία και στο πως μεταφράστηκε στην πραγματικότητα, δημιουργώντας σύγχυση και αμφιβολίες στις αραβικές κοινωνίες. Πολλές κοινωνικές ομάδες, αντί να προσελκυστούν από την ιδέα της δημοκρατίας, της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παρέμειναν σιωπηλές και μπερδεμένες μπροστά σε μια διαδικασία αλλαγής στις χώρες τους που καλύφθηκε από διασπάσεις, αίμα και χάος.

Το γεγονός αυτό προκαλεί το εξής ερώτημα: Η έννοια της δημοκρατίας, της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι η ίδια για τους λαούς της δύσης και τους αραβικούς λαούς; Αν συμφωνούμε στην έννοια, γιατί υπάρχουν διαφορετικές θέσεις για την αραβική άνοιξη; Αν δεν συμφωνούμε, από πού προκύπτουν οι διαφορές μας; Πως μπορούμε να πετύχουμε την ενότητα σε αυτές τις αξίες χωρίς να θίξουμε τον πυρήνα του περιεχομένου από τη μία και τις ιδιαιτερότητες κάθε κοινωνίας από την άλλη;

Κοινωνιολόγοι επιβεβαιώνουν πως η εισαγωγή ή εξαγωγή περιεχομένων από τη μία κοινωνία στην άλλη, είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι η ανταλλαγή ιδεών ή εμπειριών ανάμεσα στις κοινωνίες, δεν είναι εφικτή. Απεναντίας, παρά την τεράστια ποικιλία σε χρόνους και τόπους, η ανθρώπινη ιστορία είναι μία. Η μετάφραση των εμπειριών είναι επικίνδυνη όταν έχουμε να κάνουμε με συγκεκριμένο περιεχόμενο – στην περίπτωση μας την «δημοκρατία, ελευθερία και ανθρώπινα δικαιώματα»- το οποίο είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένης ιστορικής ανάπτυξης και κοινωνιο-πολιτικού περιεχομένου (πχ ευρωπαϊκές κοινωνίες) και το επιβάλλουμε, με την ίδια δομή, σε διαφορετική κοινωνική πραγματικότητα (πχ αραβικές κοινωνίες). Μια τέτοια κίνηση δεν λαμβάνει υπόψη την επίδραση που μπορεί να έχει στις προτεραιότητες, τους στόχους, τον πολιτισμό και τη δομή της συγκεκριμένης κοινωνίας.