Σπύρος Αλεξίου
Συζητώντας για τo EAM,
οφείλουμε να ξεκινήσουμε με μια διαπίστωση: είναι μια ιστορική περίοδος που,
αντί η μνήμη της να ξεθωριάζει με το πέρασμα του χρόνου, παραμένει ζωντανή και
τροφοδοτεί συνεχώς τον προβληματισμό και τη συζήτηση πολύ πιο έντονα από κάθε
άλλη στιγμή του 20ου αιώνα. Ειδικά αυτό το διάστημα υπάρχουν πλήθος
συζητήσεων, αφιερωμάτων, εκδόσεις βιβλίων κ.λπ. Ακόμα κι αν συγκρίνουμε το
ενδιαφέρον αυτό με το Πολυτεχνείο, θα παρατηρήσουμε πως ενώ η μνήμη του Νοέμβρη
τροφοδοτεί με αστείρευτη ενέργεια κινηματικές διαδικασίες, εντούτοις δεν
προκαλεί το εύρος της ιστορικής, πολιτικής και ιδεολογικής συζήτησης που
προκαλεί το ΕΑΜ.
Μια εξήγηση είναι η
συγκυρία: Στην καθημερινότητά μας έχουν μπει οι λέξεις «κατοχή, προτεκτοράτο,
κοινωνικός ΠΟΛΕΜΟΣ, Γερμανοί». Στην καθημερινότητά ειδικά της αριστεράς και του
κινήματος υπάρχει η συζήτηση για «νέο ΕΑΜ», «Εξέγερση» «μέτωπο» Κλπ! Οι
συνειρμοί είναι προφανείς και εν πολλοίς δικαιολογημένοι. Φυσικά δεν αρκούν. Σε
έρευνα της Καθημερινής που δημοσιεύτηκε στις 8 Φλεβάρη του 2009, όταν η
κρίση δεν είχε τη σημερινή σφοδρότητα, αποτυπώνεται πως “Το ενδιαφέρον τη
κοινής γνώμης (η «ζήτηση» για Ιστορία), που καταγράφεται είναι ιδιαιτέρως υψηλό
(7 στους 10 ερωτηθέντες δηλώνουν ότι η ιστορία του εμφυλίου τους ενδιαφέρει
«πολύ» ή «αρκετά»)”, άρα δεν είναι μόνο θέμα συγκυρίας.
Στη διάρκεια του 20ου
αιώνα σε 4 περιπτώσεις υπήρξε στην Ελλάδα αυτό που συνηθίζουμε να ονομάζουμε
«επαναστατική κατάσταση» ή, για να χρησιμοποιήσουμε τη γνωστή φράση, «η εξουσία
γύρναγε στους δρόμους»: Το 22, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, την περίοδο του
ΕΑΜ που συζητάμε, το 65 με τα Ιουλιανά και το 73 με το Πολυτεχνείο. Σε όλες τις
περιπτώσεις εκδηλώθηκε αδυναμία των «από πάνω» να κυβερνήσουν, άρνηση των «από
κάτω» να κυβερνηθούν. Όμως, η περίπτωση του ΕΑΜ ξεχωρίζει γιατί μόνο τότε
υπήρχαν και οι υποκειμενικές προυποθέσεις, ένα ισχυρό λαικό κίνημα, με αριστερό
προσανατολισμό, ένοπλο και νικηφόρο, αλλά και γιατί η εξέλιξη της σύγκρουσης
σημάδεψε την πορεία της Ελλάδας αλλά και του κινήματος με πιο έντονο τρόπο από
κάθε άλλη.
Η διαπίστωση αυτή μας
φέρνει και στο πιο σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, αίτιο αυτού του ενδιαφέροντος
εκδηλώνεται: 68 χρόνια τώρα στη συλλογική μνήμη του κινήματος το ΕΑΜ έχει
καταγραφεί ως η σημαντικότερη στιγμή. Αυτό βέβαια συνυπάρχει με το μεγάλο
ερώτημα της «νικηφόρας επανάστασης που χάθηκε» για να δανειστούμε τον τίτλο του
έργου του Θ. ΧΑΤΖΗ. Όσο κι αν στην ιστορία των κοινωνικών αγώνων δεν υπάρχει η
σιγουριά της νικηφόρας έκβασης, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι «από κάτω», με
όρους υλικών συσχετισμών, ξεκινούν πάντα από μειονεκτική θέση. Όταν για
παράδειγμα λέμε πως, με το ΕΑΜ, το κίνημα είχε τις καλύτερες προυποθέσεις, δεν
εννοούμε φυσικά πως ήταν αντικειμενικά ισχυρότερο από τη Βρετανική
αυτοκρατορία.
Αυτά το
ερωτήματα είναι που, σε συνδυασμό με τη συγκυρία, καθιστούν τη συζήτηση
για το ΕΑΜ τόσο επίκαιρη. Η κορύφωση της κρίσης, στην Ελλάδα αλλά και
γενικά στον καπιταλιστικό κόσμο, η αίσθηση πως οδηγούμαστε σε κολοσσιαίων
διαστάσεων συγκρούσεις, το αίτημα της ανατροπής που επανέρχεται με δραματικό
τρόπο κάνει τη μελέτη της συγκεκριμένης ιστορικής εμπειρίας αναγκαία όσο ποτέ,
γεγονός που, συνειδητά ή όχι, διαπερνά πλατιά κοινωνικά στρώματα.