Μετά τον Μελιγαλά, οι Γαργαλιάνοι: 21-22 Σεπτεμβρίου 1944

Γράφει ο Γιάννης -2

«Συναγωνιστές, οικονομία στις σφαίρες! Μαχαίρι!» – Άρης Βελουχιώτης

              Αυτό ακούστηκε να λέει ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ έξω από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, στην ανατολική είσοδο της κωμόπολης των Γαργαλιάνων το μεσημέρι της 22^ας Σεπτεμβρίου 1944. Έμπαινε έφιππος στην πόλη που ήταν πλέον με σιγουριά στα χέρια του ΕΛΑΣ και κάθε αντίσταση από την πλευρά του ΤΑ είχε παύσει. Ερχόταν από το χωριό Πυργάκι, 5 χιλιόμετρα ανατολικά, όπου είχε στήσει το στρατηγείο του τις προηγούμενες 5 ημέρες. Είχε αφιχθεί εκεί μετά τη νίκη του ΕΛΑΣ στον Μελιγαλά, και αφού πέρασε πρώτα από την Καλαμάτα όπου «επέβλεψε ή επιβεβαίωσε» το λυντσάρισμα των 19 αιχμαλώτων  στην κεντρική πλατεία της πόλεως (του νομάρχη Περρωτή, του πρώην βουλευτή Μπούτου, αξιωματικών του ΤΑ, κλπ). Ακολουθείτο από τον ουλαμό των 30-40 μαυροσκούφηδων φρουρών του, μεταξύ των οποίων και ο παπα-Ανυπόμονος, μετέπειτα ηγούμενος της μονής Αγάθωνος, κάποτε πνευματικός του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη και συγγραφέας.

              Ουσιαστικά, οι Γαργαλιανιώτες με τον Βελουχιώτη και τους μαυροσκούφηδες¹ δοκίμαζαν για δεύτερη φορά το μαχαίρι και το πλιάτσικο² των Ρουμελιωτών. Στο άγριο πλιάτσικο, είχαν προηγηθεί άλλοι Ρουμελιώτες το 1825, λίγους μήνες πριν τον Ιμπραήμ. Λόγω Ιμπραήμ, οι Γαργαλιάνοι άδειασαν. Οι κάτοικοι έφυγαν προς τέσσαρες κυρίως κατευθύνσεις: στα βουνά οι αγωνιστές,  και οι υπόλοιποι στη Μάνη, στα Επτάνησα  και στην Πάτρα. Ούτε το 1/3 δεν επέστρεψαν όταν έφυγε ο Ιμπραήμ, και έτσι οι Γαργαλιάνοι μέχρι το 1940 έγιναν συχνός προορισμός εσωτερικής μετανάστευσης, κυρίως απο την Αρκαδία, τη Μάνη και την κεντρική ορεινή Μεσσηνία.

Το 1940 ήταν μιά ακμάζουσα γιά την εποχή πόλη 7,000 κατοίκων. Είχε την μεγαλύτερη παραγωγή μαύρης κορινθιακής σταφίδας στην Πελοπόννησο και την Ελλάδα, μεγάλη παραγωγή εξαίρετου λαδιού, δημητριακών, κρασιού, και οπωρικών. Τα ελαιόδενδρα στον μοναδικό κάμπο των Γαργαλιάνων είχαν αποφύγει το τσεκούρι του Ιμπραήμ και παρήγαν (και παράγουν) πάνω από 100 κιλά το καθένα τη χρονιά παραγωγής. Στην πόλη ξεχειμώνιαζαν τουλάχιστον 5.000 χιλιάδες γίδο-πρόβατα από την Αρκαδία, ενώ υπήρχαν αρκετές ακόμη χιλιάδες μόνιμα (2-3 χιλιάδες γίδια ζούσαν μόνιμα στο μικρό νησάκι Πρώτη). Το μικρό επίνειο του Μαράθου είχε τον μεγαλύτερο στόλο αλιευτικών στο Ιόνιο. Στον Μάραθο ήταν και οι αποθήκες σταφίδας, και από κει φορτωνόταν στα πλοία γιά το εξωτερικό.

Όπως είναι φυσικό, η μεγάλη παραγωγή, κυρίως σταφίδας και λαδιού, είχε δημιουργήσει και μεγάλο εμπόριο και αρκετούς ισχυρούς και πλούσιους εμπόρους και ωραία καταστήματα. Οι Γαργαλιάνοι τη δεκαετία του ’30 είχαν αποκτήσει τη φήμη ΤΗΣ πόλεως της Μεσσηνίας, το «Μικρό Παρισάκι» της.

.

Πως όμως έφθασαν οι Γαργαλιάνοι στον Σεπτέμβρη του 1944. 

Οι παλαιοί, ντόπιοι Γαργαλιανιώτες ήταν στην πλειοψηφία τους άκρως συντηρητικοί, το ίδιο και οι κτηνοτρόφοι μεταξύ των νεοφερμένων. Υπήρχε όμως και μιά μάζα νεοφερμένων χωρίς καθόλου ή με ελάχιστο κλήρο, πολλοί εξ αυτών μέλη του μεγάλου σωματείου φορτο-εκφορτωτών της πόλεως, μεταξύ των οποίων το ΚΚΕ είχε αποκτήσει τις ρίζες του. Επί πλέον, η ρητορική βοήθεια που προσέφερε το ΚΚΕ στον μεσοπόλεμο στον ετήσιο αγώνα γύρω από την κρατική διατίμηση της κορινθιακής σταφίδας, του είχε επιτρέψει να βάλλει κάποιες βάσεις και μεταξύ των σταφιδοπαραγωγών. Στους Γαργαλιάνους είχε γίνει και η Διάσκεψη του ΚΚΕ γιά το Σταφιδικό το 1935. Περιέργως γιά την εποχή, η ΑΤΕ της πόλεως, που γιά παραγωγούς σταφίδας ήταν απόλυτα απαραίτητη γιά δανεισμό γιά τα έξοδα καλλιέργειας, ήταν επίσης στα χέρια κομμουνιστών. Ο διευθυντής του καταστήματος, 2 γεωπόνοι και 2-3 υπάλληλοι της Αγροτικής Τράπεζας, όλοι με καταγωγή εκτός Γαργαλιάνων ήταν κομμουνιστές³. Τα στελέχη της ΑΤΕ, μαζί με μιά ακόμη μικρή, αλλά ισχυρή ομάδα επιστημόνων, και τουλάχιστον έναν ισχυρό έμπορο της πόλεως (τον Γεώργιο Νικολόπουλο ή Λαδά) αποτελούσαν την άτυπη ηγεσία του ΚΚΕ στην πόλη. 

Παρά την ύπαρξη αυτής της ισχυρής μειοψηφίας κομμουνιστών στην πόλη, ούτε ένας δεν είχε εξοριστεί από τη δικτατορία του Μεταξά. Ο Νικόλαος Σκούντζος, δήμαρχος από το 1930,  Βενιζελικός, και από τους μεγαλύτερους εμπόρους της πόλεως, είχε τη δύναμη να επέμβει γιά τέτοια θέματα πριν τη δικτατορία. Με ταχεία μετεξέλιξη σε υμνητή του Μεταξά, παρέμεινε δήμαρχος, και δημιούργησε πρώτος Οργάνωση Νεολαίας με ειδική στολή γιά τα μέλη. Τους πήγε και σε γιορτή της δικτατορίας στην Αθήνα, και μάλιστα παρέλασαν με ειδική στολή, η οποία έγινε το μοντέλο της ΕΟΝ γιά όλη την Ελλάδα. Ο Σκούντζος, ως έξυπνος Ρωμιός πολιτικάντης ήταν ο «προστάτης» όλων των αριστερών στην πόλη και τα γύρω χωριά. (Παρά ταύτα όταν έφυγαν οι Ιταλοί τον Σεπτέμβρη του 1943 και οι Γαργαλιάνοι πέρασαν στον «Ελεύθερο Μωριά» υπό το ΕΑΜ, γιά καλό και γιά κακό εγκατέλειψε νύχτα τη δημαρχία και έφυγε στην Αθήνα. Επανήλθε μόνο το καλοκαίρι του 1945, για να συνεχίσει από εκεί που άφησε πριν υπηρετήσει τη δικτατορία. Βενιζελικός πάλι, τοπάρχης του Κωστόπουλου, του γνωστού στελέχους του Κέντρου, και «προστάτης» των αριστερών με όλες τις κυβερνήσεις μέχρι το 1967).

Η Ομάδα των κομμουνιστών επιστημόνων και δημοσίων υπαλλήλων δημιούργησαν ισχυρή Τοπική Επιτροπή του ΕΑΜ, και είχαν τη δυνατότητα να στείλουν γρήγορα στον ΕΛΑΣ, στο βουνό, έναν μεγάλο αριθμό «προλετάριων» εργατών της γης και φορτο-εκφορτωτών. Γιά το επίτευγμα, η συντηρητική πόλη των Γαργαλιάνων ονομάσθηκε «η Αντάρτισσα Πόλη της Μεσσηνίας». Ο Μπουγάς δίνει έναν κατάλογο 95 ανταρτών του ΕΛΑΣ από τους Γαργαλιάνους. Τους πιό σκληρούς όμως «οπαδούς» τους κράτησαν στην πόλη κοντά τους, ως ‘Μαχητική Ομάδα του ΕΑΜ’ (‘Πολιτοφυλακή’, ‘ΟΠΛΑ’). Πρώτος αρχηγός τους ανέλαβε ένας από την κομμουνιστική ιντελινκγέτσια, ο έφεδρος ανθυπολοχαγός και γεωπόνος της ΑΤΕ, ο Δημήτρης Πιρπιρής από τη Ναυπακτία, που πέρασε στην παρανομία. Η μιά πλευρά λοιπόν ήταν έτοιμη.

Η άλλη πλευρά, οι συντηρητικοί και βασιλόφρονες, συσπειρώθηκαν γύρω από τον ταγματάρχη Παναγιώτη Στούπα, από το χωριό Λεύκη (Μουζούστα), 4-5 χιλιόμετρα νότια των Γαργαλιάνων. Οι κάτοικοι της Λεύκης ήταν κατά συντριπτική πλειοψηφία γηγενείς πολλών γενεών, πλούσιοι (γιά την εποχή) γαιοκτήμονες και σκληροί συντηρητικοί και βασιλόφρονες σε ποσοστό ίσως 100%. Πατριώτες όμως πρώτα απ’όλα! Στο χωριό αυτό έβρισκε σίγουρο καταφύγιο όποιος εδιώκετο από τους Ιταλούς ή τη Χωροφυλακή της Κατοχής. Εκεί βρήκε καταφύγιο από τους Ιταλούς και ο Πιρπιρής, που αργότερα θα γίνει ο διώκτης και εκτελεστής τους.

Ο Στούπας, 50 ετών το 1944, είχε αποφοιτήσει από το Γυμνάσιο Γαργαλιάνων, κατετάγει στο στρατό το 1914 γιά τη θητεία του ως υπαξιωματικός, και μονιμοποιήθηκε το 1916 ως ανθυπολοχαγός. Έλαβε μέρος στην εκστρατεία της Μικράς Ασίας, πολέμησε και τραυματίσθηκε 2 φορές. Μιά σφαίρα είχε παραμείνει στο σώμα του μέχρι τον θάνατό του. Το 1923, έλαβε μέρος στο βασιλικό κίνημα των Λεοναρδόπουλου – Γαργαλίδη και αποτάχθηκε με τον βαθμό του υπολοχαγού. Εγκαταστάθηκε στην Ξάνθη και ησχολείτο με το εμπόριο ξυλείας. Επανήλθε εθελονικά στο στρατό το 1940 με τον βαθμό του ταγματάρχη, και πολέμησε στην Αλβανία υπό τον συνταγματάρχη Διονύσιο Παπαδόγκωνα στη Μεραρχία των Κρητών.

Μετά το τέλος του πολέμου πήγε γιά λίγο στην Ξάνθη, αλλά είδε ότι κινδύνευε από τους Βουλγάρους και έτσι επέστρεψε στο χωριό του, στο πατρικό σπίτι. Ήταν ανύπαντρος και η πατρική οικογένειά του αποτελείτο απο τους γονείς του (ο πατέρας του ήταν ο παπάς του χωριού), τρεις ανύπαντρες αδελφές και έναν μικρότερο αδελφό με την γυναίκα του και 2 μωρά. Ένας άλλος αδελφός ήταν δημόσιος υπάλληλος στην Τρίπολη. Ο Στούπας ήταν πάντα, και περισσότερο εκείνη τη δύσκολη περίοδο, το καμάρι όλων των συμπατριωτών του στη Λεύκη αλλά και πολλών στους Γαργαλιάνους. Χαρακτήρας μειλήχιος, εξαιρετικά ντροπαλός, πράος και καλομίλητος. Γεναίος πολεμιστής, δεν αισθανόταν φόβο εμπρός σε οσουσδήποτε αντιπάλους. Ήταν αποδεδειγμένα δεινός σκοπευτής. Στην Κατοχή την ικανότητα με το ντουφέκι και το πιστόλι την είχε μεταφέρει στο κυνηγετικό όπλο του. Όσο ζούσε στη Λεύκη το κυνήγι ήταν καθημερινή απασχόλιση.

Γρήγορα, συγκεντρώθηκε γύρω του μιά ομάδα νέων και βοηθούσαν τους αποκομμένους Συμμάχους και Κρήτες στρατιώτες. Ειδικά οι Κρήτες από όλη την περιοχή που τον είχαν γνωρίσει στον πόλεμο πήγαν σ’αυτόν γιά βοήθεια και τους τοποθέτησε σε οικογένειες της Λεύκης και των άλλων χωριών της περιοχής να συντηρούνται. Στο τέλος του 1942, μαζί με μερικούς από αυτούς τους Κρήτες ταξίδεψαν στην ανατολική Μάνη, με σχέδιο να φύγουν στη Μέση Ανατολή. Κάτι όμως πήγε λάθος και αντί γιά το υποβρύχιο, κόντεψαν να βρεθούν στα χέρια των Ιταλών. Έτσι επέστρεψαν στα ίδια μέχρι το καλοκαίρι του 1943. 

Φίλοι του αξιωματικοί από την επαρχία Ολυμπίας σύστησαν τον Στούπα στον Βρετανό σύνδεσμο ταγματάρχη Reed, ο οποίος του ζήτησε να εκτελέσει διάφορες κατασκοπευτικές αποστολές στην Πύλο, που ήταν ο Ιταλικός ναύσταθμος γιά την Ανατ. Μεσόγειο, και στη νήσο Σφακτηρία. Στη συνέχεια του ζητήθηκε να οργανώσει Εθνική Ομάδα Αντίστασης (ΕΟΑ), με βάση την ορεινή Τριφυλία, τα βουνά της Μάλης, νοτιοανατολικά της Κυπαρισσίας. Ο Στούπας στην αρχή δεν είχε αρκετά όπλα, και όταν βρήκε τα όπλα από ρίψη συμμαχικού αεροπλάνου δεν έβρισκε τους αντάρτες, γιατί οι συντηρητικοί Έλληνες των Γαργαλιάνων δεν ήταν πρόθυμοι να βγούν στο βουνό. Ο Μπουγάς στο βιβλίο του δίνει 40 ονόματα ανταρτών του Στούπα και παρατηρούμε ότι 17 ήταν από το χωριό του, ενώ μόνο 4 ήταν κάτοικοι των Γαργαλιάνων, και από αυτούς τουλάχιστον οι 2 ήταν νεοφερμένοι από τη Μάνη. Ο πλούσιος Γαργαλιανιώτης εργοστασιάρχης ποτών Γιάννης Ζόμπολας (σίγουρα το εργοστάσιο ποτών από σταφύλια που λειτουργούσε καθ’όλη την Κατοχή, θα είχε κάποια ειδική άδεια)  και ο έμπορος Σπήλιος Προσηλιακός από τη Λεύκη, μεταξύ άλλων, του παρείχαν άφθονα εφόδια αλλά αντάρτες γιόκ. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι ο κατάλογος είναι ελλειπής, γιατί απουσιάζουν τα ονόματα των Κρητών ανταρτών. Υπάρχει μόνο το όνομα ενός, μάλλον επειδή σκοτώθηκε και ετάφει στη Λεύκη.

Έτσι, όταν τον Αύγουστο του 1943 άρχισε στην περιοχή ο Εμφύλιος, παρά το ότι η Ομάδα του ενισχύθηκε από διαφυγόντες από τις συγκρούσεις στην επαρχία της Ολυμπίας, ο Στούπας βρέθηκε σε αδυναμία να αντιμετωπίσει τον ΕΛΑΣ. Όταν υπεγράφει το Σύμφωνο του Δυρραχίου μεταξύ ΕΛΑΣ και ΕΣ (Ελληνικός Στρατός) στον οποίον ανήκε και η ΕΟΑ (Εθνική Οργάνωση Αντίστασης) του Στούπα, ο πρωτοπόρος καπετάνιος του ΕΛΑΣ, Επαμεινώνδας Παπαγιαννόπουλος, έδωσε τελεσίγραφο στον Στούπα. Να ενώσει την ΕΟΑ του με τη δική του στον ΕΛΑΣ, και ο ίδιος ο Στούπας να μπεί διμοιρίτης κάτω από τον Παπαγιαννόπουλο. Εαν δεν συμφωνούσε, ο Στούπας έπρεπε να διαλύσει την ΕΟΑ και να παρουσιαστεί στο Δυρράχι, στη διοίκηση του ΕΛΑΣ της νότιας Πελοποννήσου.

Ο Στούπας, αντικομμουνιστής και βασιλόφρων, ταγματάρχης με περγαμηνές τριών πολέμων, δεν ήταν δυνατόν να μπεί κάτω από τις διαταγές ενός εύελπη κομμουνιστή. Έτσι, κατευθύνθηκε με τους αντάρτες του στο μικρό χωριό Μουζάκι, και εκεί τους ανεκοίνωσε τις 2 επιλογές που είχαν. Επιστροφή στα σπίτια τους αφού πρώτα παραδώσουν τον οπλισμό τους στον ΕΛΑΣ, ή κατάταξη στον ΕΛΑΣ. Κανείς από τους συμπατριώτες του και τους κοντοχωριανούς του δεν κατετάγει στον ΕΛΑΣ. Μόνον οι 27 Ιταλοί που είχαν στο μεταξύ καταφύγει σ’αυτόν από την φρουρά της Κυπαρισσίας και 5-6 Έλληνες από μακρινά χωριά της Μεσσηνίας όπως και μερικοί Κρήτες πήγαν στον Παπαγιαννόπουλο. Οι 5-6 Μεσσήνιοι, το πρώτο βράδυ που πέρασαν στον ΕΛΑΣ αφοπλίστηκαν και στάλθηκαν δεμένοι και κλείσθηκαν στο Στρατόπεδο Κρατουμένων της Αυλώνας. Οι υπόλοιποι παρέμειναν στον ΕΛΑΣ.

Ο Στούπας είπε στον Παπαγιαννόπουλο ότι θα επισκεπτόταν πρώτα το χωριό του να δεί τους γονείς του, και στη συνέχεια θα κατευθυνόταν στο Δυρράχι. Έτσι επανήλθε στη Λεύκη. Από εκεί, αντί για το Δυρράχι, πήρε άδεια από τον τοπικό υπεύθυνο του ΕΑΜ να ταξιδέψει στην Καλαμάτα, δήθεν γιά να εισπράξει τον μισθό του, αλλά στην πραγματικότητα να μάθει τι πραγματικά συνέβαινε και να κάνει σχέδια γιά νέα Ομάδα. Σημειωτέον ότι εκείνες τις ημέρες ο ίλαρχος Τηλέμαχος Βρεττάκος με τον ταγματάρχη Χρίστο Καραχάλιο είχαν καταγγείλει το Σύμφωνο του Δυρραχίου και με τη βοήθεια των Βρετανών αξιωματικών του ΣΜΑ προσπαθούσαν να αναστήσουν τον ΕΣ στην κεντρική Πελοπόννησο.

Ο Στούπας στην Καλαμάτα συναντήθηκε με αξιωματικούς που διατηρούσαν επαφή με τον ταγματάρχη Harringtonστον Ταϋγετο, και λέγεται ότι κανόνισε αεροπορική ρίψη εφοδίων από το ΣΜΑ στο οροπέδιο δυτικά της Λεύκης. Πήρε το λεωφορείο της επιστροφής γιά την προπαρασκευή του πεδίου γιά τη ρίψη, και της Ομάδος που θα παρελάμβανε τα εφόδια. Κατά την επιστροφή του όμως με το λεωφορείο στους Γαργαλιάνους, η πολιτοφυλακή του ΕΑΜ προσπάθησε να τον συλλάβει, πρώτα στα Φιλιατρά, εντός του λεωφορείου, και μετά όταν πήγαινε πεζός από τους Γαργαλιάνους γιά τη Λεύκη. Ο Στούπας αντιμετώπισε με το πιστόλι τους πρώτους πολιτοφύλακες, στο λεωφορείο, τραυματίζοντας έναν στο χέρι που κρατούσε το πιστόλι και τρέποντας σε φυγή τους άλλους, ενώ αφόπλισε τους δύο Γαργαλιανιώτες που του έστησαν την ενέδρα στο δρόμο γιά τη Λεύκη, τους άδειασε τα πιστόλια και τους τα επέστρεψε χωρίς τις σφαίρες.

Να σημειωθεί ότι όταν έγινε η συνθηκολόγηση της Ιταλίας και έφυγε το Ιταλικό τάγμα στρατιωτών από τους Γαργαλιάνους, μαζί έφυγε και το τμήμα της Χωροφυλακής και η πόλη μπήκε κάτω από την κυριαρχία του ΕΑΜ. Γερμανοί δεν υπήρχαν μόνιμα στους Γαργαλιάνους. Οι πλησιέστερες φρουρές ήταν στην Πύλο (30 χιλ. νοτιότερα) και στην Κυπαρισσία (30 χιλιόμετρα βοριότερα). Στα γραφεία του Αστυνομικού τμήματος εγκαταστάθηκε η ΟΠΛΑ της πόλεως, και από εκεί περνούσαν καθημερινά μέλη της «αντίδρασης» γιά την πρώτη τους «ανάκριση». Κάτοχοι λοιπόν της πόλεως, οι υπεύθυνοι του ΕΑΜ (και ο ΕΛΑΣ) το τελευταίο πράγμα που θα ανέχονταν από τον Στούπα, έναν «αντιδραστικό» αξιωματικό, ήταν εξαπάτηση (αφού δεν πήγε στο Δυρράχι, όπως είχε υποσχεθεί) ή αντίσταση, και μάλιστα ένοπλη!

Ένα κορυφαίο μέλος της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ Μεσσηνίας έφθασε άμεσα στους Γαργαλιάνους από την Καλαμάτα να συντονίσει τη σύλληψη ή εκτέλεση του Στούπα. Τρείς ανταρτικές Ομάδες του ΕΛΑΣ Μεσσηνίας με 200 τουλάχιστον αντάρτες, πολιτοφύλακες, και εφεδρικούς κύκλωσαν το χωριό της Λεύκης στις 11 Οκτωβρίου 1943 να συλλάβουν ή να σκοτώσουν τον Στούπα. Σημειώνω ότι το Τάγμα Καραχάλιου – Βρεττάκου και ο ΕΣ υπήρχαν ακόμη στην Αρκαδία. Προφανώς, το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ δεν ήθελε ο Στούπας να είναι ελεύθερος ως άλλος πόλος «αντίδρασης», πέραν της εξαπάτησης γιά την οποία πλέον εδιώκετο.

Ο Στούπας φαίνεται ότι περίμενε την επίθεση. Λίγους συντρόφους που είχε, τους είχε βάλει φρουρούς σε ακραία σπίτια του χωριού. Όμως 3 εξ αυτών (ο ένας ήταν Κρητικός στρατιώτης) πείσθηκαν γρήγορα να παραδοθούν και εκτελέστηκαν από τους αντάρτες αφού πρώτα ξυλοκοπήθηκαν αλύπητα με χοντρά ξύλα. Παρά την τεράστια υπεροχή ανδρών και μέσων ο Στούπας στο τέλος με μόνο την άμεση οικογένειά του και 2 πρώτα εξαδέλφια του αντιστάθηκε γιά ένα δωδεκάωρο μέσα από το πατρικό σπίτι του. Οι αντάρτες εκτός των όπλων χρησιμοποίησαν στο τέλος και τη φωτιά. Υπεχρέωσαν γυναίκες και παιδιά του χωριού, που δεν κινδύνευαν από τον Στούπα, να βάλουν φωτιά στο σπίτι του και να την τροφοδοτούν με εύφλεκτα υλικά.

Η μάχη έληξε άδοξα το απόγευμα. Μερικά φορτηγά του Ερυθρού Σταυρού που έρχονταν από τον δρόμο των Φιλιατρών, κάποιοι τα πέρασαν γιά Γερμανικά με αποτέλεσμα οι αντάρτες να εγκαταλείψουν την επιθεση στον Στούπα γιά να κρυφτούν στις γύρω ρεματιές. Τότε, ο Στούπας βρήκε την ευκαιρία να ξεφύγει, αλλά τραυματισμένος με σοβαρό έγκαυμα στο ένα χέρι. Όταν οι αντάρτες επέστρεψαν, βρήκαν το σπίτι του Στούπα να καίγεται και πίστεψαν ότι και ο ίδιος ο Στούπας είχε καεί. Συνέλαβαν τους συγγενείς του και μερικούς απο τους συντρόφους του, τους οποίους βασάνισαν απάνθρωπα πριν εκτελέσουν 2 ακόμη εξ αυτών. Παραδόξως δεν εκτέλεσαν ένα από τα 2 πρώτα εξαδέλφια του Στούπα που συνέλαβαν. Τον βασάνισαν, του άνοιξαν πληγές στις οποίες έριχναν αλάτι, αλλά δεν τον εκτέλεσαν. Τον πήραν στο τέλος, μαζί με 30 περίπου ακόμη άτομα και τους φυλάκισαν πρώτα στη Χώρα και μετά στο Στρατόπεδο Κρατουμένων της Ποταμιάς, το οποίο μόλις τότε άρχισε να λειτουργεί. Την μιά αδελφή του Στούπα, την πιό μαχητική, την μετέφεραν στη Χώρα δεμένη πίσω από άλογο αντάρτη του ΕΛΑΣ.      

Ο απολογισμός της επίθεσης του ΕΛΑΣ ήταν 6 νεκροί⁴ από την πλευρά του Στούπα και των κατοίκων της Λεύκης, μεταξύ των οποίων και μιά γυναίκα που απλά έδωσε απάντηση που δεν άρεσε στον [...], μέλος της ΟΠΛΑ Γαργαλιάνων. Επίσης, 10 σπίτια του χωριού κάηκαν. Από την πλευρά του ΕΛΑΣ οι νεκροί και οι τραυματίες ήταν πολλοί περισσότεροι. Ο γιατρός που τους είχε φροντίσει έχει γράψει: «…Τα αποτελέσματα της μάχης:  Δεν ενθυμούμαι ακριβή αριθμόν, αλλά περιέθαλψα 25 – 30 τραυματίες, και υπήρξαν 20 – 25 νεκροί αντάρται..»^5. Ίσως όλοι έπεσαν από το χέρι του ίδιου του Στούπα. Η εγκοπή στη γωνία του απέναντι τοίχου, που είχε αφήσει η σφαίρα που σκότωσε (με κτύπημα στο μάτι) τον απεσταλμένο της ΝΕ του ΕΑΜ που προσπαθούσε να πείσει τον Στούπα να παραδοθεί κρυφοκοιτάζοντας, φαινόταν μέχρι το 2005-6 που έγιναν κάποιες εργασίες στο κτίριο. Πριν φύγουν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ, έκαναν άγριο πλιάτσικο σε όλα τα πλούσια σπίτια της Λεύκης.

Ο Στούπας κρυβόταν στις γύρω σπηλιές γιά περίπου 2 μήνες, έως ότου ο συν/ρχης  Παπαδόγκωνας έμαθε ότι ζει και έστειλε Γερμανικό απόσπασμα στη Λεύκη και τον πήρε στην Αθήνα, παραμονές Χριστουγέννων του 1943. Όταν στο ΕΑΜ έμαθαν ότι ο Στούπας τους ξέφυγε συνέλαβαν 100 τουλάχιστον άτομα από τη Λεύκη, τους Γαργαλιάνους και τα γύρω χωριά, την «αντίδραση»,  και τους έκλεισαν στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης της Ποταμιάς.

 

           Στις 15 Μαρτίου 1944 ο Στούπας κατέβηκε από την Αθήνα⁶ και δημιούργησε το ΤΑ Μελιγαλά.  Είχε μαζί του 80 οπλίτες. Οι περισσότεροι Μεσσήνιοι πρώην αντάρτες του ΕΣ και άλλοι θεωρούμενοι ως «αντίδραση» από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, που είχαν καταφύγει στην Αθήνα όπως ο ίδιος γιά να αποφύγουν την Κόκκινη Τρομοκρατία. Σε μικρό διάστημα το Τάγμα είχε δύναμη τουλάχιστον 1000 ανδρών, με φρουρές στην Καλαμάτα, Πύλο, Κοπανάκι, Διαβολίτσι, Σκάλα Μεσσηνίας, Μεσσήνη και Πεταλίδι. Στις 19 Ιουλίου 1944, ενώ ο Στούπας με τη μεγαλύτερη δύναμη του ΤΑ Μελιγαλά ήταν στην Τρίπολη, ο ΕΛΑΣ εκτέλεσε μία από τις πλέον επιτυχείς επιχειρήσεις εναντίον των Γερμανών στην Πελοπόννησο, την ενέδρα στου Μανούσου το Γεφύρι, μεταξύ Χώρας και Γαργαλιάνων. Κατέστρεψε 13 οχήματα, σκότωσε 80 περίπου Γερμανούς επί τόπου και έπιασε γύρω στους 30 αιχμαλώτους.

            Οι Γερμανοί, παρά την αποχώριση από την Πελοπόννησο του σκληρού στρατηγού LeSouir, υπεύθυνου γιά τη σφαγή στα Καλάβρυτα, απειλούσαν να ξεσπάσουν στις πόλεις της Χώρας και των Γαργαλιάνων⁷. Ο Παπαδόγκωνας με τον Στούπα πρότειναν στους στρατηγούς Felmyκαι Bittman(ο αντικαταστάτης του LeSouir) αντί γιά αντίποινα να αναλαβουν αυτοί την εκκαθάριση της περιοχής και την εξασφάλιση της οδού Πύλου – Κυπαρισσίας με τη δημιουργία νέου ΤΑ στους Γαργαλιάνους. Η τύχη της πόλεως είχε πιά προδιαγραφεί! Τώρα πιά, ο τίτλος της  «αντάρτισσας πόλης» θα πάλευε με την «ταγματασφαλίτικη φωλιά»!   Οι Γερμανοί συμφώνησαν και φόρτωσαν μερικά βαγόνια ενός τραίνου με στρατιωτικό υλικό γιά το νέο ΤΑ στους Γαργαλιάνους. Όμως, τα περισσότερα από αυτά τα υλικά ανατινάχτηκαν από τον ΕΛΑΣ στο Ρούτσι, μεταξύ Τρίπολης και Μεγαλόπολης και δεν έφθασαν ποτέ στους Γαργαλιάνους.

           Ο Στούπας έφθασε στους Γαργαλιάνους στις 15 Αυγούστου με 60 περίπου ταγματασφαλίτες, και με όπλα (Ιταλικά) για τουλάχιστον 1000 ακόμη αλλά πολύ λίγα πυρομαχικά. Είχε πάρει μαζί του και τους 2 σωλήνες όλμων 81 χιλιοστών από τον Μελιγαλά αλλά μόνο τα μισά βλήματα (γύρω στα 600), υπολογίζοντας ότι οι Γερμανοί θα αντικαθιστούσαν τους όλμους στο ΤΑ του Μελιγαλά αλλά δεν θα τους άφηναν πολλά βλήματα. (Τελικά βέβαια, οι Γερμανοί αρνήθηκαν να δόσουν νέους όλμους στο Τάγμα του Μελιγαλά, και τα βλήματα έμειναν εκεί άχρηστα μέχρι που τα πήρε ο ΕΛΑΣ γιά ……..αργότερα!). Με την άφιξη του Στούπα στους Γαργαλιάνους τελείωσε και η ενδεκάμινη ΕΑΜοκρατία στην πόλη. Στον ένα μήνα που είχε στη διάθεσή του ο Στούπας έκανε αρκετή  προετοιμασία γιά άμυνα.  Με εθελοντικές κατατάξεις, κυρίως από τα χωριά την Πυλίας και της Τριφυλίας, και ατομικές προσκλήσεις σε νέους ηλικιών στράτευσης από τους Γαργαλιάνους, αύξησε τη δύναμη του Τάγματος σε 1000-1100 άνδρες. Εξ αυτών οι 300 περίπου ήταν στο κάστρο της Πύλου, 30 χιλιόμετρα νότια των Γαργαλιάνων, και άλλοι 80-100 στην Κυπαρισσία, 30 χιλιόμετρα βόρεια των Γαργαλιάνων.

 Από το ΤΑ δεν έγιναν αντίποινα εναντίον μελών ή φίλων του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Υπήρξε μόνο η περίπτωση του διοικητή του λόχου της Πύλου, του λοχαγού Βρασίδα Μυλωνά, ο οποίος δολοφόνησε ένα μέλος της ΟΠΛΑ που καυχιόταν ότι «αυτός είχε σκοτώσει το 1943 τον αδελφό του Μυλωνά». Μετά την επίθεση του ΕΛΑΣ στο ΤΑ του Πύργου, όπου 5^η φάλλαγα έπαιξε σοβαρό ρόλο στο αποτέλεσμα, ο Στούπας διέταξε τη σύλληψη στους Γαργαλιάνους 140 περίπου ανδρών, μελών της ΕΠΟΝ και του εφεδρικού ΕΛΑΣ. Όλοι ελευθερώθηκαν μετά την είσοδο του ΕΛΑΣ στην πόλη, χωρίς να υπάρξουν καταγγελίες για κακοποιήσεις. 

           Όταν φάνηκε ότι ερχόταν η σειρά του ΤΑ Γαργαλιάνων να αντιμετωπίσει τον ΕΛΑΣ, ο Στούπας και οι αξιωματικοί του απεφάσισαν να συμπτυχθεί το Τάγμα στο Κάστρο της Πύλου, και όσοι άμαχοι φοβούνταν αντίποινα να μεταφερθούν στο νησί της Σφακτηρίας απέναντι από την Πύλο. Όταν όμως ο Στούπας ανεκοίνωσε την απόφαση στην άτυπη ηγεσία της πόλεως των Γαργαλιάνων, υπήρξε μεγάλη αντίδραση από ορισμένους και λέχθηκαν σκληρά λόγια εναντίον του περί «εγκατάλειψης της πόλεως», «δειλίας», κλπ.. Το αποτέλεσμα ήταν, ότι ενώ συνεπτύχθει το τμήμα της Κυπαρισσίας στους Γαργαλιάνους, δεν έγινε η τελική κίνηση στην Πύλο. Το Τάγμα έμεινε να αμυνθεί στους Γαργαλιάνους, ενώ 300 οπλίτες και ένα βαρύ Ιταλικό ταχυβόλο με αρκετές χιλιάδες σφαίρες παρέμειναν αδρανή στην Πύλο.

          Η απόφαση να αμυνθεί το Τάγμα στους Γαργαλιάνους, μια πόλη με μεγάλη και ανοικτή περίμετρο, δύσκολο να καλυφθεί αμυντικά, ήταν μοιραία και καθόρισε την τύχη της πόλεως και των αμυνομένων. Οι Γαργαλιάνοι τότε είχαν 7.000 περίπου κατοίκους που είχαν αυξηθεί σε 9 έως 10.000 από κατοίκους της Χώρας και των γύρω χωριών, καθώς και μερικές εκατοντάδες «αντιδραστικών» από την Κυπαρισσία και τα Φιλιατρά. Ο Στούπας είχε στη διάθεσή του σε αριθμό περίπου 800 ταγματασφαλίτες, αλλά από αυτούς έτοιμοι μαχητές δεν ήταν περισσότεροι από 300, ίσως και λιγότεροι. Οι άλλοι που είχαν ντυθεί τις τελευταίες εβδομάδες ή ημέρες είχαν ελάχιστη στρατιωτική εκπαίδευση. 150-200 ήταν νεαροί που δεν είχαν πάει πριν στο στρατό, ήταν τελείως αγύμναστοι, χωρίς να έχουν ποτέ ρίξει ντουφεκιά (και οι περισσότεροι σίγουρα δεν έριξαν ποτέ). Αποτελούσαν ξεχωριστό λόχο, τον Λόχο των Αγυμνάστων.

         Την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου απεσύρθηκαν οι Γερμανοί από τη Μεσσηνία και άρχισε η επίθεση του ΕΛΑΣ στα ΤΑ. Πύργος, Καλαμάτα, Μελιγαλάς. Στις 18 Σεπτεμβρίου, 3 συντάγματα του ΕΛΑΣ (το 9^ο Μεσσηνίας, το 8^ο Λακωνίας και το 11^ο της Αρκαδίας είχαν  περικυκλώσει τους Γαργαλιάνους κατά τα 2/3 της περιμέτρου του. Από το χωριό Βάλτα στο Βορρά, τον Πυργάκι και την Αγορέλιτσα στα Ανατολικά, έως τη Λεύκη (που ήταν πιά τελείως άδεια από κατοίκους) στον νότο. Ο ΕΛΑΣ είχε και προσωπικούς λογαριασμούς να ξεκαθαρίσει με τον Στούπα. Σε 2 ταπεινωτικές ήττες, στον Μελιγαλά τον Απρίλιο 1944 και στην Λεύκη τον Οκτώβριο 1943, είχε χάσει κοντά στους 100 αντάρτες, χώρια τους τραυματίες. Γιά κάποιο περίεργο λόγο ο Βελουχιώτης που ήταν επικεφαλής του ΕΛΑΣ, δεν έστειλε αντάρτες στη Δυτική πλευρά των Γαργαλιάνων, που ήταν η πιό εύκολη να πλησιάσει κανείς απαρατήρητος. Ίσως, γιά να μπορούν να βάλουν τα πυροβόλα του ΕΛΑΣ χωρίς κίνδυνο να κτυπήσουν τους δικούς τους.

          Με πρωτοβουλία κυρίως του Ελληνοαμερικανού συνδέσμου του ΣΜΑ, του υπολοχαγού Φατσέα, που είχε δοκιμάσει να συμβιβάσει τον ΕΛΑΣ με τους ταγματασφαλίτες και στην Καλαμάτα, και λιγότερο του Βρετανού λοχαγού Gibson, οργανώθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου μιά συνάντηση μεταξύ του ΤΑ και του ΕΛΑΣ έξω από την πόλη. Τον ΕΛΑΣ (τον Βελουχιώτη) αντιπροσώπευσε ο παπα-Ανυπόμονος, το ΤΑ ο ίδιος ο Στούπας με δυό πιστούς του νεαρούς ταγματασφαλίτες. Ο παπα-Ανυπόμονος, που γιά την συγκεκριμένη αποστολή είχε φορέσει δανεικά ράσα πάνω από την αγγλική στολή που φορούσε συνήθως, ζήτησε: «παράδοση του ΤΑ, απλή και καθαρή. Κανείς αθώος δεν έχει τίποτε να φοβηθεί, είπε. Μόνο οι ένοχοι θα δικαστούν». Ο Στούπας, αφού πρώτα επέπληξε τον «παπά» λέγοντάς του περίπου: «τι θέλεις εσύ με τους κομμουνιστές;», ρώτησε: « και ποιός θα αποφασίσει ποιός είναι ένοχος και ποιός αθώος, ο [...], (ένας εκτελεστής της ΟΠΛΑ⁸ από τους Γαργαλιάνους) ή ο  Πιρπιρής (πρώην αρχηγός της ΟΠΛΑ Γαργαλιάνων και τότε καπετάνιος στο 9^ο του ΕΛΑΣ). Αυτός αντιπρότεινε τα συνήθη που έλεγαν όλα τα Τάγματα: «παραμονή του ΤΑ εντός των Γαργαλιάνων σε αδράνεια μέχρι την άφιξη αντιπροσώπου της Εθνικής κυβέρνησης από την Ιταλία ή συμμάχων στρατιωτών. Τότε να κριθούν από αυτούς. Ο ΕΛΑΣ να μην μπεί στους Γαργαλιάνους». Ο Gibson βασικά πήρε τη θέση του ΕΛΑΣ, προσθέτοντας μόνο ότι αυτός εγγυόταν την ασφάλεια των ταγματασφαλιτών. Σ’αυτό, ο Στούπας γέλασε ειρωνικά…..και είπε: «όπως το κάνατε και στον Μελιγαλά»!

           Η Επιτροπή του ΕΑΜ Γαργαλιάνων με τα στελέχη του ΕΑΜ/ΚΚΕ Μεσσηνίας και Πελοποννήσου (Μπλάνας, Μπελογιάννης, Κουλαμπάς, κλπ), που είχαν φθάσει στην περιοχή συσκέφθηκαν στο χωριό Αμπελόφυτο (Αγορέλιτσα) και απεφάσισαν γιά την εκκαθάριση της «αντίδρασης» μετά την κατάληψη της πόλεως. Εγκρίθηκε η ονομαστική κατάσταση ατόμων γιά εκτέλεση, και σπιτιών και επιχειρήσεων που θα καίγονταν. Ομάδα μελών του ΕΑΜ θα έμπαινε στους Γαργαλιάνους το τελευταίο βράδυ πριν την επίθεση και θα σημάδευε με μπογιά διαφορετικού χρώματος τα σπίτια και τα κτίρια που ήταν να καούν, όπως και τα σπίτια στελεχών του ΤΑ και της «αντίδρασης», στα οποία το πλιάτσικο έπρεπε να είναι καθολικό. Επίσης, σε συνεννόηση με τον Άρη Βελουχιώτη αποφασίσθηκε ότι μετά την είσοδο του ΕΛΑΣ στην πόλη θα υπήρχε μιά περίοδος 6 ωρών γιά το πλιάτσικο και τις εκτελέσεις. Δεν  θα υπήρχαν ταγματασφαλίτες αιχμάλωτοι. Θα εκτελούνταν επί τόπου. Ο ΕΛΑΣ δεν θα συγκροτούσε εκτελεστικό απόσπασμα εκ των υστέρων, όπως στον Μελιγαλά. Αυτά σύμφωνα με πολλές πηγές, μία εκ των οποίων είναι και ο Γιάννης Καραμούζης, στέλεχος του ΕΑΜ στην Μεσσηνία, και κουνιάδος του Αχιλλέα Μπλάνα. Η απόφαση γιά τις 6 ώρες ελευθερίας στις εκκαθαρίσεις, έχει αμφισβητηθεί από διάφορους συγγραφείς, αλλά τα γεγονότα που εξελίχθηκαν μετά την κατάληψη των Γαργαλιάνων από τον ΕΛΑΣ, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι είναι αλήθεια.

         Η επίθεση του ΕΛΑΣ άρχισε το επόμενο πρωϊ, 21 Σεπτεμβρίου. Την πρώτη ημέρα, ο ΕΛΑΣ δεν πέτυχε πολλά πράγματα. Όσο λειτουργούσε το βαρύ πολυβόλο του ΤΑ πάνω στο ωραίο παλαιό κτίριο της Δεξαμενής των Γαργαλιάνων, που κάλυπτε όλη την ανατολική περίμετρο, και οι 2 όλμοι που κτυπούσαν την νότια πλευρά, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ ήταν αδύνατο να πλησιάσουν. Όταν σε κάποια στιγμή το πολυβόλο έπαθε εμπλοκή και το πήραν στην πόλη γιά επισκευή, ο ΕΛΑΣ κατέλαβε τη Δεξαμενή. Από μιά βολή όλμου κοντά στη Δεξαμενή που έγινε εκείνο το διάστημα, για κάλυψη, σκοτώθηκαν και οι πρώτοι 2-3 ταγματασφαλίτες.  

          Ο ίδιος ο Στούπας με 6-7 πιστούς πήγε εκεί και με αντεπίθεση πήρε πίσω τη Δεξαμενή από ένα Λόχο του ΕΛΑΣ. Ο ΕΛΑΣ δοκίμασε να την ξαναπάρει με 2 αντεπιθέσεις, αλλά ο Στούπας τους σταμάτησε στρώνοντας κυριολεκτικά την περιοχή μπροστά από τη Δεξαμενή με νεκρούς και τραυματίες αντάρτες. Ο ΕΛΑΣ δεν δοκίμασε πάλι. Την επομένη ημέρα επετέθει σε άλλη τοποθεσία από τον βορρά. Στην υπερπροσπάθεια στη Δεξαμενή, ο Στούπας έχασε έναν ακόμη ταγματασφαλίτη που είχε τρέξει να βοηθήσει, εγκαταλείποντας την ασφαλή θέση του στην αποθήκη υλικού. Από εκεί, ο Στούπας με λίγους πάλι  συντρόφους του, πήγε στη νότια πλευρά της περιμέτρου και «έδιωξε» μερικούς αντάρτες του ΕΛΑΣ που είχαν πλησιάσει στα πρώτα σπίτια.  Ο Στούπας πολεμούσε πάντα όρθιος και με ελάχιστη ή καθόλου κάλυψη. Έχοντας εμπειρία τραυματισμών, γνώριζε ότι ο πολεμιστής δεν αισθάνεται άμεσα τη σφαίρα σε μή καίριο σημείο του σώματος. Έτσι, «ψαχνόταν» μετά από κάθε συμπλοκή, γιά να διαπιστώσει αν είχε πληγεί, και το ίδιο ζητούσε να κάνουν και οι συμπολεμιστές του.

               Έτσι έληξε η πρώτη ημέρα της «μάχης» των Γαργαλιάνων. Με το πολυβόλο, τους 2 βαρείς όλμους, και τον Στούπα με λίγους ταγματασφαλίτες να έχουν αποκρούσει τις εκατοντάδες ανταρτών του ΕΛΑΣ που προσπαθούσαν με ομαδικά γιουρούσια να μπούν στην πόλη. Τα περισσότερα βλήματα από τα πυροβόλα του ΕΛΑΣ, που είχαν στηθεί ανατολικά της πόλεως, περνούσαν πάνω από την πόλη και έπεφταν κάτω στον κάμπο. Η συντριπτική πλειοψηφία των ταγματασφαλιτών δεν είχε συμμετάσχει καθόλου στη μάχη. Πολλοί ντόπιοι, με διάφορες δικαιολογίες, είχαν αποχωρήσει από τις θέσεις τους. Την νύχτα εγκατέλειψαν το μέτωπο και όλοι σχεδόν οι υπόλοιποι από τους Γαργαλιάνους. Όταν ξημέρωσε, στο μέτωπο είχαν μείνει σχεδόν μόνο οι παλαιοί σύντροφοι του Στούπα από τον ΕΣ, και οι ταγματασφαλίτες από τα γύρω χωριά που είχαν φέρει στην πόλη και τις οικογένειές τους. Είχαν μείνει στη θέση τους και όλοι αυτοί που είχαν έρθει από την Κυπαρισσία με τον διοικητή τους, τον λοχαγό Παπαδόπουλο από την Αρκαδία. Και αυτοί όμως, κατά πλειοψηφία δεν ήταν από την πόλη της Κυπαρισσίας αλλά από τα χωριά της βόρειας Τριφυλίας και της Ολυμπίας και πρώην  αντάρτες του ΕΣ.

               Την δεύτερη ημέρα ο ΕΛΑΣ επιτέθηκε από το Βορρά, στο μέρος που αμυνόταν ο λόχος της Κυπαρισσίας. Ο λοχαγός Παπαδόπουλος, παλαιός πολεμιστής στη Μικρά Ασία και την Αλβανία, αμυνόταν καλά ακόμη και μετά τον βαρύ τραυματισμό του. Γύρω στις 10 εξαντλήθηκαν τα βλήματα των όλμων που κρατούσαν ένα μεγάλο μέρος του μετώπου στη νότιο και νοτιο-ανατολική πλευρά της περιμέτρου. Τότε, οι αντάρτες μπήκαν στην πόλη από εκείνη την πλευρά, αφού οι ελάχιστοι ταγματασφαλίτες που είχαν απομείνει εκέι ήταν αδύνατο να τους σταματήσουν. Οι αντάρτες που μπήκαν πρώτοι ήταν πάλι του 11^ου  συντάγματος Αρκαδίας, όπως και στον Μελιγαλά, και άρχισαν να κτυπούν την καμπάνα του Αγίου Σπυρίδωνα.

              Άμαχοι «αντιδραστικοί» και ταγματασφαλίτες είχαν αρχίσει να φεύγουν προς τα κάτω, δυτικά, προς τη θάλασσα από το πρωϊ. Τελικός προορισμός ήταν η Πύλος. Όταν άρχισε να κτυπά η καμπάνα και ακούστηκε ότι ο ΕΛΑΣ μπήκε στην πόλη, η φυγή γενικεύτηκε. Τελευταίοι που άρχισαν να φεύγουν ήταν οι ταγματασφαλίτες του λόχου Κυπαρισσίας. Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ πρόλαβαν πολλούς τη στιγμή που βγήκαν απο τα πρόχειρα χαρακώματα να φύγουν ή στα πρώτα σπίτια της γειτονιάς του Ανεμόμυλου  και επηκολούθησε σφαγή. Η Μαρία Μαρκοπούλου, μητέρα 5 ανταρτών του ΕΛΑΣ, έτρεξε στην αλάνα της γειτονιάς εκεί και με φωνές, παρακάλια, και κατάρες ακόμη, σταμάτησε τον βασανισμό μερικών και πρόλαβε και τη σφαγή άλλων. Το κρίμα είναι ότι τα παιδιά της δεν είχαν την ίδια ανθρώπινη συμπεριφορά στο πέρασμά τους από την πόλη.

Ο Στούπας, το πρωϊνό της δεύτερης ημέρας πολεμούσε και αυτός στον Ανεμόμυλο όπου και τραυματίσθηκε χαμηλά στο πόδι (η σφαίρα ήρθε από ψηλά, του τρύπησε το πόδι και βγήκε από το πέλμα). Η ίδια γυναίκα όταν τον είδε να περνά φορώντας το ένα άρβυλο κομμένο, προσεφέρθει να του δώσει κάτι άλλο να φορέσει στο τραυματισμένο του πόδι. Ο Στούπας την ευχαρίστησε και της συνέστησε να μπεί στο σπίτι της και να περιμένει να καλωσορίσει τα παιδιά της! Έφυγε και αυτός με τους τελευταίους γιά την Πύλο πεζός, παρά τον τραυματισμό του στο πόδι.

         Μπαίνοντας οι αντάρτες στην πόλη, εκτελούσαν όποιον ντυμένον ταγματασφαλίτη έβλεπαν, ένοπλο ή όχι. Συγκέντρωσαν χιλιάδες αμάχους στο κέντρο της πόλεως, στην πλατεία. Μεταξύ τους ήταν και ταγματασφαλίτες που εν τω μεταξύ είχαν προλάβει να φορέσουν πολιτικά ρούχα. Από εκεί τους περιέφεραν στους κεντρικούς δρόμους με τη διαταγή να φωνάζουν «παραδοθείτε», «παραδοθείτε» στους κρυμμένους ταγματασφαλίτες, και «ζήτω ο ΕΛΑΣ», «ο μεγαλόψυχος ΕΛΑΣ θα σας συγχωρέσει». Εξαιρούνταν φυσικά από την «παρέλαση» οι φίλοι του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Όταν το πλήθος επέστρεψε στην κεντρική πλατεία, μίλησαν ηγέτες του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ που εν τω μεταξύ είχαν αφιχθεί, γιά την «λαοκρατία» και τον «θρίαμβο του ηρωϊκού ΕΛΑΣ πάνω στην αντίδραση και τους συνεργάτες των Γερμανών». Την ίδια ώρα, στην βόρεια άκρη της πλατείας, κοντά στο ιερό της εκκλησίας της Παναγίας, κοίτονταν καμιά δεκαριά γυμνά ή ημίγυμνα θύματα.

 Στη συνέχεια το πλήθος από την πλατεία οδηγήθηκε και κλείσθηκε στο Γυμνάσιο., στις αίθουσες και το προάυλιο. Άλλοι, από τις ακραίες γειτονιές,  κλείστηκαν σε τρεις εκκλησίες (Αγίους Πάντες, Άγιος Σπυρίδωνας, Προφήτης Ηλίας) και σε 2-3 μεγάλα σπίτια. Οι επί τόπου εκτελέσεις συνεχίζονταν έως το βράδυ στις γειτονιές της πόλεως, όπου συλλαμβάνονταν ταγματασφαλίτες. Αντάρτες που έφθασαν στο πρόχειρο νοσοκομείο του Τάγματος έσφαξαν επάνω στα κρεβάτια τους όλους τους τραυματίες. Μερικούς τους έσφαξαν στους γύρω δρόμους που προσπαθούσαν να διαφύγουν.

         Γύρω στις 1 το μεσημέρι είχε μπεί καλπάζοντας στην πόλη ο Άρης Βελουχιώτης ακολουθούμενος από τους Μαυροσκούφηδες. Σταμάτησε γιά λίγο στην πόρτα της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα, στην οποία στριμώχνονταν εκείνη τη στιγμή κυρίως άμαχοι ηλικιωμένοι, γυναίκες και παιδιά από εκείνη τη γειτονιά. Μερικούς νέους στην ηλικία, που φαίνονταν ότι μπορεί να ήταν ταγματασφαλίτες τους έβαζαν στην άκρη, ενώ αντάρτες τους σημάδευαν. Τότε είπε ο Άρης το φρικτό: «Συναγωνιστές, οικονομία στις σφαίρες, μαχαίρι!» Βέβαια, ο παπα-Ανυπόμονος αρνείται ότι ο Άρης είπε τη φράση εκεί, στον Άγιο Σπυρίδωνα, και γι’αυτό τον σκοπό. Υποστηρίζει ότι ο Βελουχιώτης το είπε την ώρα της μάχης στους αντάρτες του ΕΛΑΣ!

            Λέει και άλλα ο παπα-Ανυπόμονος γιά τους Γαργαλιάνους, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν αστεία, αν δεν αναφέρονταν σε τραγικά και φρικτά γεγονότα Εμφύλιας σφαγής. Παραθέτω μερικά: «Εκείνο που δεν είναι αλήθεια γιά τις 2-3 ημέρες που μείναμε στους Γαργαλιάνους  είναι ότι τάχα διέταξε ο Άρης να σφάζουν τους συλληφθέντες αιχμαλώτους για να μη χαλάνε σφαίρες! … Αυτό είναι κακοήθεια. Ότι σκοτώθηκαν πολλοί και από τις δυό πλευρές είναι αλήθεια. Είναι αλήθεια ότι ο Άρης σε κάποια στιγμνή της μάχης των Γαργαλιάνων  φώναξε στους άνδρες του:

«Συναγωνιστές, οικονομία στις σφαίρες! Μαχαίρι!»

Αυτό ειπώθηκε. Αλλά ειπώθηκε στη διάρκεια της μάχης όταν οι μαυροσκούφηδες κινδύνευαν να ξεμείνουν απο πυρομαχικά (Δική μου παρατήρηση: Ναί, αλλά οι μαυροσκούφηδες δεν πολεμούσαν ποτέ στην Πελοπόννησο. Φρουρούσαν τον Άρη και βασάνιζαν κρατούμενους –αυτό έκαναν στο «ιδιωτικό» Στρατόπεδο του Άρη στα Τρόπαια- ή και τους  εκτελούσαν, όπως στο χωριό  Μερόπη, μετά τη μάχη του Μελιγαλά).Ειπώθηκε λοιπόν αυτό το πρόσταγμα στη μάχη και όχι γιά την εκτέλεση αιχμαλώτων, όπως σκοπίμως και δολίως διαδόθηκε. (…) Θυμάμαι τον Άρη που είχε εξαγριωθεί και φώναζε να σταματήσει το κακό!(Δική μου παρατήρηση: Πιό κακό άραγε;)  (…) Με κάλεσε κοντά του (εννοεί ο Άρης) και μου μίλησε με πολύ σοβαρό ύφος: «Παπούλη μου, έχω να σου αναθέσω μιά αποστολή. Θα πάρεις όλους αυτούς εδώ που παραδόθηκαν και για να τους προστατεύσουμε θα τους κλείσεις μέσα στην εκκλησία. Εκεί θα περάσουν τη νύχτα. Θα τους φρουρείς με τους μαυροσκούφηδες γιά να μην πάθουν κανένα κακό, και το πρωί θα μου τους παραδόσεις σώους!

Αυτό και έγινε. Φυλάξαμε τους αιχμαλώτους μέσα στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος και παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες των φανατισμένων να τους επιτεθούν, για να τους λυντσάρουν, καταφέραμε να τους παραδόσουμε σώους το πρωί στον Άρη. Κι εκείνος εξασφάλισε τη διαφυγή τους από τους Γαργαλιάνους! Όχι μόνον δεν τους «έσφαξε, αλλά είναι εκείνος που τους έσωσε! (…) Κανένας αιχμάλωτος δεν ελετελέσθη από τον Άρη και τους μαυροσκούφηδες.Ό,τι έγινε –αν έγινε-έγινε μεταξύ των Πελοποννησίων»!

Τα παραπάνω, και άλλα ακόμη πιό απίστευτα, γράφει στο βιβλίο του ο παπα-Ανυπόμονος.

Ένα ακόμη πράδειγμα. Είδε λέει: «χωρικούς να τρέχουν φορτωμένοι εμπορεύματα παντός είδους» χωρίς να τους εμποδίζει κανείς, αλλά «ο Άρης μάλωσε αντάρτες που έκαναν πλιάτσικο, και ο Ανυπόμονος μάλωσε τον Τζαβέλλα⁹ γιατί  τον είδε να κάνει πλιάτσικο»!

           Ο Βελουχιώτης κατευθύνθηκε στο κέντρο της πόλεως, στο Γυμνάσιο των Γαργαλιάνων. Προχωρώντας ανάμεσα στο πλήθος, όταν πλησίαζε κάποιον που του φαινόταν ότι ήταν ταγματασφαλίτης τον άρχιζε με το καμουτσί που κρατούσε και τον στόλιζε με ακατανόητες από τους πολλούς βρισιές. Στο Γυμνάσιο που έφθασε ο Άρης, υπήρχε ήδη Τριμελής Επιτροπή που εξέταζε τους κρατούμενους, στέλνοντας στο θάνατο ταγματασφαλίτες και άτομα της «αντίδρασης», ενώ άλλους τους έκλειναν στις αίθουσες γιά περαιτέρω «ανάκριση». Ο Άρης διέταξε να απολυθούν αμέσως όλες οι γυναίκες (Η Επιτροπή όμως κράτησε μερικές από τους Γαργαλιάνους και όλες από την Λεύκη) και όλα τα παιδιά. Ο Άρης ζητούσε να του παρουσιάζουν αυτούς που αποκαλούσε «διπλοκαλαμάδες», που είχαν πρώτα πάει στο ΕΑΜ ή την ΕΠΟΝ και μετά στο ΤΑ. Οι θανατικές καταδίκες εναντίον ταγματασφαλιτών από την τριμελή Επιτροπή του Γυμανσίου εκτελούνταν πάραυτα στην πλησίον μεγάλη πανηγυρίστρα, αλάνα της πόλεως. Η εντολή «πάρτον» στους φρουρούς αντάρτες, σήμαινε εκτέλεση.

Από τους ταγματασφαλίτες που συνελήφθησαν, όσοι δεν ήταν από τους Γαργαλιάνους εκτελέσθηκαν όλοι. Πολλοί από τους ντόπιους που πιάστηκαν αιχμάλωτοι, γλύτωσαν. Όσοι είχαν βγάλει τα στρατιωτικά ρούχα και δεν έπεσαν πάνω σε αντάρτη από τους Γαργαλιάνους που τους γνώριζε, επέζησαν τις πρώτες ώρες που οι ταγματασφαλίτες εκτελούνταν «επι τη εμφανίσει». Μετά, όλοι σχεδόν προστατεύθηκαν από κάποιο από τα στελέχη του ΕΑΜ της πόλεως. Φυσικά, υπήρξαν και περιπτώσεις που ντόπιοι κάτοικοι υπέδειξαν ταγματασφαλίτες που φορούσαν πολιτικά ρούχα, και εκτελέστηκαν μπροστά στα μάτια των δικών τους.

        Εκτός από την Τριμελή Επιτροπή  του Γυμνασίου, υπήρχε και άλλη, η «Κινητή Επιτροπή». Τα μέλη της πήγαν από κτίριο σε κτίριο, όπου υπήρχαν κρατούμενοι, ενώ είχαν μαζί αντάρτες του ΕΛΑΣ με καταγωγή εκτός Γαργαλιάνων, ως εκτελεστές.  Όσους επέλεγαν γιά θάνατο, τους παρέδιδαν στους αντάρτες για εκτέλεση σε παραπλήσια στενά. Το μεγαλύτερο όργιο ειδεχθών σφαγών έγινε μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, εκεί που ο παπα-Ανυπόμονος γράφει ότι τους προστάτευε κατ’εντολή του Άρη! Εκεί έσφαξαν και μιά φτωχή γυναίκα από εκείνη τη γειτονιά που έπλενε ρούχα των ταγματασφαλιτών, γιατί όταν οι ταγματασφαλίτες ήθελαν να ΚΑΝΟΥΝ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΚΟΝΤΙΝΟ ΦΥΛΑΚΙΟ, ΑΝΕΘΕΤΑΝ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ κυρά Τούλα. Γι’αυτό το «έγκλημα», η Επιτροπή τη «δίκασε» σε θάνατο και την έσφαξαν στα σκαλιά της εκκλησίας.

         Την ίδια τύχη είχαν εκεί και 2 νεαρά «αγύμναστα» αδέλφια μαζί με την ακόμη πιό νέα αδελφή τους. Η μάνα τους γλύτωσε ένα τρίτο αγόρι της τραυματισμένο. Άγνωστο γιατί οι αντάρτες στοχοποίησαν την οικογένεια αυτή. Γιά μήνες μετά, η μάνα έψαχνε τα 3 παιδιά της  σους δρόμους της εκεί συνοικίας και τον κοντινό λόφο, φωνάζοντες τα ονόματά τους. Στην πόρτα του Αγίου Σπυρίδωνα, μπροστά στη μάνα του εσφάγει ένας άλλος νεαρός ταγματασφαλίτης και στη συνέχεια κακοποιήθηκε το άψυχο σώμα του. Βαρβαρότητες! Παρόμοια έκτροπα έγιναν και σε άλλα σημεία της πόλεως, αλλά και στην οδό διαφυγής προς Πύλο, στον κάμπο των Γαργαλιάνων μέχρι εκεί που σήμερα είναι κτισμένο το Costa Navarino.

Ένας αντάρτης που έδρασε εκείνο το βράδυ στους Γαργαλιάνους ως εκτελεστής ήταν ο μετέπειτα «ξακουστός» Πέρδικαςαπό το Βάγγου της Μεγαλοπόλεως. Αυτός, εκτός του ότι εκτέλεσε (με το μαχαίρι) κάποιους που του υπέδειξε η «Κινητή Επιτροπή», έλυσε και προσωπικούς λογαριασμούς με Γαργαλιανιώτες αγροφύλακες και συναδελφό του στο στρατό γιά κάποια διαφορά (από λάθος ή πάθος, σκότωσε τον αδελφό εκείνου με τον οποίον είχε τη διαφορά). Ο Πέρδικας⁹ ξεχειμώνιαζε τα πρόβατά του στους Γαργαλιάνους πριν τον πόλεμο, και είχε ανοίξει εκεί «λογαριασμούς». Στο τέλος της ημέρας εθεάθει με ρούχα  κατακόκκινα στο αίμα, ενώ άλλη μαρτυρία λέει ότι την επομένη ημέρα σταμάτησε με την παρέα του να πλήνουν τα μαχαίρια τους σε ληνό (τσιμεντένια αποθήκη νερού). Εκεί που δεν συνέβει τίποτε στους κρατούμενους ήταν στην εκκλησία των Αγίων Πάντων. Ο παπα-Γρηγόρης, φίλος του ΕΑΜ, δεν επέτρεψε να «πάρουν» οι αντάρτες κανέναν από εκεί. Από ότι έμαθα, ο παπα-Γρηγόρης λειτουργούσε μέχρι πρόσφατα στους Αγίους Πάντες των Γαργαλιάνων παρά τα χρόνια του και την συνταξιοδότησή του.   

        Όπως ανέφερα πριν, οι ντόπιοι ταγματασφαλίτες που συνελήφθησαν μέσα στην πόλη, όσοι επέζησαν από τις αυτοδικίες των πρώτων ωρών, γλύτωσαν μέχρι το τέλος, με λίγες εξαιρέσεις. Εκείνοι που ήταν άτυχοι ήταν εκείνοι οι ντόπιοι νεαροί που διέφυγαν τρέχοντας προς τη θάλασσα και το χωριό του Μαράθου. Την δεύτερη ημέρα της μάχης είχε φθάσει από το βορρά το Ανεξάρτητο Τάγμα Ηλείας του ΕΛΑΣ και είχε καταλάβει το επίνειο των Γαργαλιάνων, τον Μάραθο και τα καϊκια του, ώστε να μην χρησιμοποιηθούν από τους ταγματασφαλίτες των Γαργαλιάνων ως μέσο διαφυγής. Πολλοί ταγματασφαλίτες φεύγοντας, έτρεχαν ακριβώς προς τον Μάραθο. Αυτοί αιχμαλωτίσθηκαν από τους αντάρτες της Ηλείας και κλείσθηκαν στις αποθήκες της σταφίδας στον Μάραθο.

Στη συνέχεια τους εξέτασε μιά Τριμελής Επιτροπή που ως πρόεδρο είχε τον επικεφαλής της ΟΠΛΑ Γαργαλιάνων. Αυτή η Επιτροπή απεδείχθει πολύ εγκληματική. Κατεδίκασε 32 ταγματασφαλίτες και αμάχους σε θάνατο. Εξ αυτών, εκτέλεσε το ίδιο βράδυ 16 νεαρούς ταγματασφαλίτες στην τοποθεσία Κουτσουβέρι. Σχεδόν όλοι ήταν από την πόλη των Γαργαλιάνων, και σίγουρα γνώριζαν την Επιτροπή και τους εκτελεστές τους οι οποίοι ήταν μέλη της τοπικής ΟΠΛΑ. Τους παρακαλούσαν να τους λυπηθούν μέχρι την τελευταία στιγμή. Όμως ο αρχηγός της ΟΠΛΑ Γαργαλιάνων, ο [...], όχι μόνον δεν λυπήθηκε τους νεαρούς, αλλά είχε πει στους συντρόφους του της ΟΠΛΑ:

« Ο ένας νιόπαντρος, ο άλλος μοναχογυιός, ο άλλος έχει μικρό παιδί, ….τι να τους κάνω εγώ; Πάρτε τους ρε και … «φάτε» τους»!   

            Οι νεκροί νέοι, που τους είχαν τελείως ξεγυμνώσει πριν την σφαγή, έμειναν άταφοι γιά ημέρες. Η ίδια Επιτροπή του Μαράθου έστειλε την επομένη τα υπόλοιπα 16 θύματα, τους περισσότερους επαγγελματίες ή επιστήμονες των Γαργαλιάνων, 18 περίπου χιλιόμετρα νότια προς την Πύλο, στη θέση Λεζάκι του Κορυφασίου, και εκεί τους εκτέλεσαν (έσφαξαν) εκτελεστές της ΟΠΛΑ που τους περίμεναν, με συμμετοχή ή υπό την επίβλεψη του Πέρδικα, ο οποίος θεάθηκε να τους συνοδεύει καθ’ οδόν για τον τόπο του μαρτυρίου τους.   

         . Το πρωϊ απολύθηκαν οι περισσότεροι φυλακισμένοι, εκτός από ορισμένους που συγκεντρώθηκαν στη μόνη φυλακή που διατηρήθηκε για 3 ακόμη εβδομάδες, το Γυμνάσιο της πόλεως. Σε τακτά χρονικά διαστήματα, οι αντάρτες φρουροί άφηναν μέλη της τοπικής ΟΠΛΑ να μπαίνουν στις αίθουσες και να βασανίζουν κρατούμενους της επιλογής τους. Στο Γυμνάσιο Γαργαλιάνων μεταφέρθηκαν και «κεφαλές αντιδραστικών» από τα Φιλιατρά και την Κυπαρισσία.  Ο πατέρας ενός ταγματασφαλίτη της τελευταίας στιγμής, ο οποίος είχε διαφύγει στην Πύλο, διατάχθηκε να βρει βοήθεια και να συγκεντρώσει όσα πτώματα υπήρχαν ακόμη στους δρόμους και να τα πετάξει σ’ ένα ασβεστοκάμινο στην άκρη της πόλεως. Όταν τελείωσε, τον εκτέλεσαν και αυτόν στην «πόρτα» του ασβεστοκάμινου! Αυτή ήταν και μία από τις λίγες εκτελέσεις που έγιναν μέσα στην πόλη των Γαργαλιάνων μετά το ξημέρωμα της 23^ης Σεπτεμβρίου.

        

         Την επομένη ημέρα, 24 Σεπτεμβρίου, στην πολυτελή κατοικία του εργοστασιάρχη Γιάννη Ζόμπολα, όπου είχε εγκατασταθεί η Πελοποννησιακή  ηγεσία του ΕΑΜ/ΚΚΕ (ο Αχιλλέας Μπλάνας, Νίκος Μπελογιάννης, Τάσσος Κουλαμπάς, κλπ.) έγινε σύσκεψη με συμμετοχή και των τοπικων ηγετών του ΕΑΜ, με επικεφαλής τον Γιώργο Μαστοράκη. Σ’αυτήν εξετάστηκαν τα αποτελέσματα του «ξεπατώματος της αντίδρασης», όπως είχε σχεδιασθεί εκ των προτέρων. Επειδή κάποια άτομα που ήταν υπό εκτέλεση δεν είχαν ακόμη συλληφθεί,  απεφάσισαν να ανακοινώσουν γραπτώς και με χωνιά ανά την πόλη ότι όλα τελείωσαν, κανείς δεν θα πειραχθεί πιά, και όποιος κρύβεται μπορεί άφοβα να επιστρέψει στο σπίτι του. Όποιος όμως συνέχιζε να κρύβεται και δεν θα ήταν στο σπίτι του μετά παρέλευση 48 ωρών, θα εθεωρείτο «εχθρός του λαού»!

         Πολλοί πίστεψαν την ανακοίνωση του ΕΑΜ και παρουσιάστηκαν. Από αυτούς συνέλαβαν τα συγκεκριμένα άτομα που ήθελαν και τα έκλεισαν στο Γυμνάσιο, όπου οι βασανισμοί συνεχίζονταν αμείωτοι. Οι οιμωγές των κρατουμένων ακούγονταν στην πόλη. Από τους 50 και πλέον κρατούμενους υπήρχε μιά μικρότερη λίστα μελλοθανάτων, η οποία ελαττώθηκε κάπως  όταν οι συγγενείς μερικών κατάφεραν να τους σώσουν. Η μεγαλύτερη ελάττωση της λίστας των μελλοθανάτων έγινε όταν τα μέλη της ηγεσίας του ΕΑΜ Φιλιατρών έφθασαν στους Γαργαλιάνους και πήραν σχεδόν με τη βία όλους τους Φιλιατρινούς κρατούμενους. Η λίστα στο τέλος είχε 21 ονόματα, όλους επιστήμονες (γιατρούς, δικηγόρους, κλπ.) με 2 εξ αυτών να παραμένουν ακόμη ασύλληπτοι.

          Εν τω μεταξύ τα γεγονότα είχαν εξελιχθεί στην Πύλο. Ο Στούπας είχε αυτοκτονήσει, κάποιοι είχαν εκτελεστεί, μεταξύ των οποίων ο εργοστασιάρχης Γιάννης Ζόμπολας, και άλλοι είχαν λυντσαριστεί στην πλατεία της Πύλου. Ο υπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος είχε αφιχθεί στην Καλαμάτα και κάλεσε το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ να σταματήσει τις εκτελέσεις. Η ηγεσία του ΕΑΜ Γαργαλιάνων, όταν έμαθε αυτό, ετοίμασε γρήγορα-γρήγορα μιά κουστοδία 19 ατόμων από το Γυμνάσιο και τους έστειλε δεμένους, ξυπόλητους και ημίγυμνους σε πορεία 20 χιλιομέτρων, στη Βέργα Κορυφασίου.  Οδηγοί τους ήταν μόνο 4 άτομα, εκ των οποίων ο ένας μόνο, ο [...], ήταν εκτελεστής της ΟΠΛΑ ενώ οι άλλοι ήταν απλά, φιλήσυχα μέλη του ΕΑΜ.  Παρά το ότι οι μελλοθάνατοι ήταν δεμένοι, για να μην αντιδράσουν, τους είπαν ότι τους πήγαιναν στην Καλαμάτα, και τους έριξαν στον ώμο και από μιά στρατιωτική κουβέρτα γιά να κοιμηθούν δήθεν  το βράδυ στο δρόμο.             

            Τα 19 θύματα εσφάγησαν στην Βέργα ένας-ένας, παρουσία των υπολοίπων που απέμεναν ακόμη ζωντανοί! Ήταν η αποθέωση της ηθικής εξαθλίωσης στην οποία το ΕΑΜ είχε οδηγήσει κάποιους φτωχούς αστοιχείωτους αγροίκους, και τους χρησιμοποιούσε ως εκτελεστές με την ΟΠΛΑ. Τον [...] από τους Γαργαλιάνους, τον βοήθησαν πάλι εκτελεστές της ΟΠΛΑ από το χωριό Κορυφάσιο που είχαν κάνει τη σφαγή των 16 στο Λεζάκι στις 23 Σεπτεμβρίου. Η σφαγή των αθώων ευηπόληπτων προσώπων της Τριφυλίας έγινε στις 3 Οκτωβρίου 1944, και έκλεισε τον κύκλο των Ομαδικών εκτελέσεων γενοκτονίας του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΚΚΕ στην Πελοπόννησο!     

            Ο μόνος λόγος που οι 19 εστάλησαν προς εκτέλεση στη Βέργα Κορυφασίου, όπως και η άλλη Ομάδα των 16 στο πλησίον Λεζάκι στις 23 Σεπτεμβρίου, φαίνεται ότι ήταν γιά να απαλλαγούν από την ευθύνη οι τοπικοί ηγέτες του ΕΑΜ Γαργαλιάνων. Αργότερα, αυτοί οι ηγέτες υπεστήριζαν, και οι αριστεροί ιστοριογράφοι το επαναλαμβάνουν πιστά, ότι τις εκτελέσεις τους στο Λεζάκι και στη Βέργα τις έκαναν «ανεύθυνα στοιχεία» από το Κορυφάσιο και άλλοι γιά αντεκδίκηση εναντίον των συγκεκριμένων «αντιδραστικών» γιά τα εγκλήματά τους!  

Τι ακριβώς έγκλημα μπορεί να είχε κάνει όμως ο  γιατρός Αντώνιος Πυλιώτης, τον οποίον έσφαξε ο [...] (ο οποίος φορούσε ήδη τα παπούτσια του γιατρού!), παρά το γεγονός ότι του υπενθύμησε ότι είχε επανειλημμένα φροντίσει την οικογένειά του αφιλοκερδώς.

    

          Πόσοι ήταν τα θύματα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στους Γαργαλιάνους; 13 ή 14 ταγματασφαλίτες έπεσαν στη μάχη, και τουλάχιστον 150 δολοφονήθηκαν μετά. Εκτός αυτών, δολοφονήθηκαν και τουλάχιστον 170 άμαχοι μετά τη μάχη μέσα στην πόλη και στις γύρω περιοχές μέχρι την Πύλο. Πλήρης κατάλογος των θυμάτων δεν έγινε ποτέ. Ο Μπουγάς, στο βιβλίο του «ΜΑΤΩΜΕΝΕΣ ΜΝΗΜΕΣ 1940-45» έχει έναν ονομαστικό κατάλογο 153 ταγματσφαλιτών και 66 αμάχων μόνο από τους Γαργαλιάνους. Στον κατάλογο των ταγματασφαλιτών υπάρχει το όνομα μόνον ενός από την Κρήτη, ενώ είναι γνωστό ότι τον Στούπα ακολουθούσαν περισσότεροι και σχεδόν όλοι δολοφονήθηκαν στους Γαργαλιάνους ή στην Πύλο. Επίσης λείπουν τα ονόματα αμάχων από τα γύρω χωριά με πρώτη τη Λεύκη, που λόγω Στούπα ήταν στο στόχαστρο του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Άρα το σύνολο των θυμάτων της Ομαδικής Δολοφονίας ήταν ΠΑΝΩ ΑΠΟ 300.

Σε αυτά που υπέφεραν οι Γαργαλιάνοι μετά τη μάχη, πρέπει να προστεθεί το ολικό πλιάτσικο που έγινε στα καταστήματα και τα σπίτια, εκτός φυσικά εκείνων που ανήκαν σε μέλη ή φίλους του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΚΚΕ. Εκτός από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ που μπήκαν στην πόλη, πλιάτσικο έκαναν και ντόπιοι στους «αντιδραστικούς» συμπατριώτες τους, αλλά κυρίως ξένοι χωρικοί, φίλοι του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, που ακολουθούσαν με τα ζώα τους τον ΕΛΑΣ σε όλες τις επιθέσεις του στα ΤΑ ακριβώς γιά πλιάτσικο. Από τους Γαργαλιάνους έφυγαν εκατοντάδες ζώα φορτωμένα πλιάτσικο. 

            Τον Σεπτέμβριο του 1945, στις εφημερίδες της Μεσσηνίας ο Δήμος Γαργαλιάνων έβαλλε την κατωτέρω Ανακοίνωση:

ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΣΤΟΥΣ ΓΑΡΓΑΛΙΑΝΟΥΣ

Ο Δήμος Γαργαλιάνων τελεί την 23^ην Σ)βρίου 1945 μνημόσυνον

υπερ αναπαύσεως της ψυχής των υπερεξακοσίων θυμάτων

της κομμουνιστικής θηριωδίας εθνικοφρόνων κατοίκων της πόλεως.

Άγνωστο πως έφθασαν στον αριθμό των 600 θυμάτων. Φαίνεται ότι τα 300 τόσα θύματα, με το 90% από αυτά να είναι νέοι και 20 τουλάχιστον επιστήμονες και επιχειρηματίες, οι τότε υπεύθυνοι τα θεωρούσαν λίγα! Θυμάμαι πριν μερικά χρόνια που ανεζήτησα στον Δήμο Γαργαλιάνων την κατάσταση των δολοφονηθέντων αμάχων, ο υπάλληλος μου σύστησε να απευθυνθώ στην οικογένεια ενός νεκρού δάσκαλου της πόλεως. «Αυτός την είχε», μου είπε!  

            Κλείνοντας αυτή την σύντομη(!) εξιστόριση της τραγωδίας των Γαργαλιάνων, λίγα λόγια για την μετά την Βάρκιζα περίοδο. Δημιουργήθηκαν 3 Ομάδες Εθνοφυλάκων ή παρακρατικών. Η πιό βίαιη, με ξυλοδαρμούς, κούρεμα γυναικών, και με 4 δολοφονίες στην περιοχή, έγινε από τον Κώστα Τσαγκάρη ή Κουφοδημήτρη και τους τέσσερις γυιούς του. Ο πατέρας Τσαγκάρης ήταν στην αρχή κορυφαίο μέλος της Πολιτοφυλακής του ΕΑΜ, διεφώνησε όμως  μαζί τους και «δικάστηκε» σε θάνατο. Γλύτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή, από την δυναμική επέμβαση του μεγαλύτερου γυιού του Δημήτρη. Στην διάρκεια της μάχης, η οικογένεια ήταν μάλλον ουδέτερη και αμέτοχη. Ο γυιός Δημήτρης βρέθηκε αιχμάλωτος με το πλήθος στο Γυμνάσιο και η Τριμελής Επιτροπή τον έστειλε γιά εκτέλεση. Πρίν του δέσουν τα χέρια, αντέδρασε και ξέφυγε μέσα από το Γυμνάσιο παρά τον καταιγισμό των σφαιρών. Κατέφυγε στην Πύλο όπου ήδη βρισκόταν ο πατέρας του με 2 αδέλφια του. Διέφυγαν όλοι δια θαλάσσης στην Πάτρα, στο ΤΑ του Κουρκουλάκου, και κατέληξαν φυλακισμένοι μαζί με τους ταγματασφαλίτες της Πάτρας στον Άραξο.Ήταν όμως από αυτούς που οι Βρετανοί μετέφεραν στην Αθήνα, τους κατέταξαν στην Εθνοφυλακή, και πολέμησαν στα Δεκεμβριανά.

Μετά τη Βάρκιζα η οικογένεια συγκρότησε Απόσπασμα, και άρχισαν να κυνηγούν τους πρώην συντρόφους τους, κάποτε εντός του νόμου με τους Βρετανούς και την Εθνοφυλακή, και κάποτε στην παρανομία. Οι 3 από τις 4 δολοφονίες που έκαναν, σε βιβλία αριστερών (π.χ. του Αρίστου Καμαρινού) αποδίδονται ψευδώς στον Μαγγανά. Στο τέλος τα έβαλλαν και με την Εθνοφυλακή και την Χωροφυλακή. (Το 1948, το Απόσπασμα του Τσαγκάρη βοήθησε σοβαρά το Απόσπασμα του Ζάρα να  αποκρούσει την τρίτη επίθεση των ανταρτών εναντίον της Ζαχάρως). 

Η δεύτερη Ομάδα είχε αρχηγό έναν συνεργάτη του Στούπα που είχε επιζήσει. Η Ομάδα έκανε πολλές συλλήψεις, σε κάποιες περιπτώσεις εξάσκησε και βία, αλλά πιστεύω ότι παρέμεινε εντός των ορίων της εποχής.

Η τρίτη ομάδα ήταν τελείως παράνομη, και έγινε με βάση την αντεκδίκηση. Επικεφαλής ήταν ένας πρώτος εξάδελφος¹⁰ του Στούπα και μέλη της είχε παιδιά θυμάτων της σφαγής του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ από την Λεύκη και τους Γαργαλιάνους. Προέβησαν σε πολλούς αλόγιστους ξυλοδαρμούς, συχνά σε συγγενείς διωκομένων. Είναι ένοχοι και μιάς δολοφονίας στελέχους του ΕΑΜ.

         Από την πλευρά του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΟΠΛΑ, εκτός από τις 5 δολοφονίες και τους 25-30 ξυλοδαρμούς που υπέφεραν, πήγαν και 10-15 άτομα σε εξορίες και στην φυλακή γιά λίγα χρόνια. Κανείς δεν δικάστηκε σε θάνατο, και όλοι ήταν έξω πριν το 1958 λόγω των διαφόρων μέτρων επιεικείας. Ακόμη και όλοι οι εκτελεστές της ΟΠΛΑ, κυκλοφορούσαν στους Γαργαλιάνους από το 1955 περίπου. Μόνο 2 ή 3 (τα στοιχεία γιά έναν τρίτο είναι ασαφή) από τους εκτελεστές των 19 στη Βέργα που ήταν από το Κορυφάσιο καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν, και 2 μέλη των Τριμελών «Λαϊκών Επιτροπών» ή «Δικαστηρίων της στιγμής» των Γαργαλιάνων, που έστειλαν τους ανθρώπους γιά εκτέλεση μετά τη μάχη, έφυγαν και δεν ξαναπέρασαν ποτέ από τους Γαργαλιάνους (τουλάχιστον όσον είναι γνωστό, και τα πρώτα 30-40 χρόνια). Πολλοί λίγοι από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ πήγαν στο βουνό το 1947-49, είτε γιατί ήταν φυλακισμένοι στη Μακρόνησο ή κρύβονταν στην Αθήνα. Όσοι πήγαν, δεν γύρισε πίσω κανείς.

Ηγέτης του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΟΠΛΑ Γαργαλιάνων, ασχέτως τίτλων, ήταν ο Γεώργιος Μαστοράκης, με πρώτη ευθύνη γιά την Τρομοκρατία το 1943-44 μέχρι τη σύσταση του ΤΑ, και τις σφαγές μετά τη μάχη με τον ΕΛΑΣ, τον Σεπτέμβριο του 1944. Παρά ταύτα δεν τιμωρήθηκε ποτέ, πλην της εξορίας του  γιά ένα μικρό διάστημα. Γιά πολλά χρόνια ήταν κορυφαίο στέλεχος της εφημερίδος Αυγή. Αντ’αυτού, που φρόντισε να ξεφύγει ανενόχλητος στην Αθήνα, κάποιοι ξέσπασαν επάνω στην μητέρα του και τη σύζυγό του, που είχαν φύγει από τους Γαργαλιάνους και ζούσαν στην Καλαμάτα.

        Μοιραίο πρόσωπο γιά τους Γαργαλιάνους ήταν ο Στούπας. Αν δεν υπήρχε, ή αν κατέληγε κάπου αλλού την περίοδο της Κατοχής, ή αν δεν συγκροτούσε το ΤΑ στους Γαργαλιάνους, ή αν δεν αμυνόταν στην πόλη, η Κόκκινη Τρομοκρατία ίσως δεν θα είχε την ίδια οξύτητα στην πόλη, και φυσικά δεν θα γίνονταν καμία από τις 2 μάχες εκεί, ούτε οι σφαγές που ακολούθησαν. Οπωσδήποτε, μεγάλη είναι η ευθύνη της Πελοπονησσιακής, Νομαρχιακής, και  Τοπικής ηγεσίας του ΕΑΜ/ΚΚΕ. Χωρίς τις δικές τους εντολές, τα σχέδια, την άδεια αν θέλετε, κανένα από τα ειδεχθή εγκλήματα που έγιναν στους Γαργαλιάνους δεν θα γινόταν. Ούτε, όμως και οι σφαγές και οι καταστροφές μετά τη μάχη θα γίνονταν, χωρίς την συγκατάθεση όλης της ηγεσίας που ήταν παρούσα (Μπλάνας, Μπελογιάννης, Κουλαμπάς, κλπ).

         Γιά τον Άρη Βελουχιώτη, που μπήκε στην πόλη επικεφαλής του «νικητή» ΕΛΑΣ τι να πώ; «Τίμησε» τους Γαργαλιάνους με την παρουσία του επί ένα τριήμερο. Κοιμόταν στο κρεββάτι μιάς μητέρας, θύματος της Κόκκινης Τρομοκρατίας. Ακριβώς ένα χρόνο νωρίτερα, στις 27 Σεπτεμβρίου 1943, την ξύπνησαν 15 μέλη της ΟΠΛΑ Γαργαλιάνων και την πήγαν κάτω στον ελαιώνα. Εκεί την έσφαξαν (και μετά την …. κακοποίησαν) μπροστά στα μάτια του ενός απο τα 3 κορίτσια της, το οποίο είχε ξυπνήσει και το πήραν μαζί τους. {Το έγκλημά της; Γνώριζε Ιταλικά και Γαλλικά και έτρεχε στους Ιταλούς κάθε φορά που κάποιος κάτοικος έμπλεκε μ’αυτούς γιά κάποιο θέμα, και πήγαινε σ’αυτήν και την παρακαλούσε να τον ξεμπλέξει}. Στην διάρκεια της παραμονής του εκεί ο Άρης έσφαξε με τα ίδια του τα χέρια έναν νεαρό, στην εσωτερική σκάλα του σπιτιού. Η σημερινή οικοδέσποινα του σπιτιού ήταν τότε ένα από 3 νεαρά κορίτσια της οικογενείας, και είχε βοηθήσει με τρόμο να καθαρίσουν τα αίματα από το θύμα.

1.       Όλοι οι Μαυροσκούφηδες δεν ήταν από την Ρούμελη. Ο παπα-Ανυπόμονος ήταν από την Αρκαδία, και άλλοι ήταν Πολωνοί και Ρώσοι (ορθότερο Τουρκμένιοι). Ο Άρης πήρε Τουρκμένιους στο σώμα των φρουρών του όταν κατέβηκε στην Πελοπόννησο, από σχεδόν ένα λόχο που είχε σχηματισθεί στο 11^ο Αρκαδίας και έναν ακόμη στο 6^ο Κορινθίας από λιποτάκτες Τουρκμένιους από την 999 Γερμανική μονάδα της Τριπόλεως. Κατά την παραμονή του Άρη στους Γαργαλιάνους στο σπίτι του Πάππα, το φαγητό του με τους μαυροσκούφηδες ήταν Αρνί Ψητό και το έτρωγαν καθισμένοι στο πάτωμα, όχι σε τραπέζια! Οι Τουρκμένιοι ήταν ειδικοί και γιά «δουλειές» με το μαχαίρι.

2.       Από τους Γαργαλιάνους έφυγαν εκατοντάδες φορτώματα πλιάτσικο εκείνες τις ημέρες, πολλά πάνω σε ζώα των κατοίκων που επίσης πάρθηκαν στο πλιάτσικο.

3.       «..Το ΕΑΜ ήρχισε να δημιουργείται εις Γαργαλιάνους περί τα μέσα του 1942. Εξ αρχής εφάνη ότι η ηγεσία του ήσαν γνωστοί κομουνισταί, Αλέκος Δημάκης, Μαστοράκης, Συντιχάκης, Λεωνιδάκης, Πιρπιρής. Αυτοί ήσαν οι ηγέτες, και εις δευτέραν σειράν Μανώλης Σκούντζος, Σκόρδας, Μπουλουλής , Κόντρας και ολίγοι άλλοι. Εκ των ανωτέρω οι Συντιχάκης, Λεωνιδάκης, Πιρπιρής ήσαν υπάλληλοι της ΑΤΕ καταγόμενοι οι μεν δύο πρώτοι εκ Κρήτης, ο δε Πιρπιρής από το Θέρμον Αιτωλοακαρνανίας. Επισης μεταξύ των πρώτων ήτο και ο Κων/νος Σταθόπουλος επιστήμων χημικός από το Πυργάκι,…» (Ημερολόγιο Δ.Τ.)

4.      Στον βάρβαρο βασανισμό και την εκτέλεση των 3 συντρόφων του Στούπα πρωτοστάτησε ένα νεαρό μέλος της ΟΠΛΑ Γαργαλιάνων, ο [...], ίσως γιά να ξεπλύνει τη ντροπή του αφοπλισμού του από τον Στούπα λίγες ημέρες νωρίτερα. Τον επόμενο χρόνο συνελήφθει από ταγματασφαλίτες της Λεύκης, μεταφέρθηκε στον Μελιγαλά και εκεί εκτελέστηκε. Η μητέρα του εκδικήθηκε αργότερα το θάνατό του πυρπολώντας σπίτια άσχετων «αντιδραστικών» στους Γαργαλιάνους. Την επόμενη χρονιά οι παρακρατικοί την κούρεψαν και την διαπόμπευσαν, και εκεί σταμάτησε η βεντέττα.

5.      Μετά τους πρώτους τραυματισμούς ανταρτών, σύντροφοί τους πήγαν στους Γαργαλιάνους να ξυπνήσουν τον νεαρό γιατρό Δ.Τ.,  ο οποίος έστησε «σταθμό πρώτων βοηθειών» έξω από τη Λεύκη. Όμως, η πρώτη αντίδραση του γιατρού ήταν τρόμος, γιατί νόμισε ότι η ΟΠΛΑ πήγε να τον «πάρει». Από αυτόν έχω τις πληροφορίες γιά νεκρούς και τραυματίες του ΕΛΑΣ. Σε λίγες ημέρες διέφυγε στην Αθήνα προσποιούμενος ότι πήγαινε να διορθώσει το μικροσκόπιό του. Την άδεια των Γερμανών την πήρε μέσω συγγενούς του γιατρού από την Πύλο που λυντσαρίσθηκε αργότερα γι’αυτό από την ΟΠΛΑ! Το όνομα του  ιατρού τς Πύλου ήταν Γεώργιος Λαμπρακόπουλος.

6.       Έχω τη γραπτή μαρτυρία του  γιατρού Δ.Τ. γιά μιά δραματική συνάντησή του με τον Στούπα, σε μιά αίθουσα στον κεντρικό δρόμο της Αθήνας, στη Σίνα, μετά από πρόσκληση εκείνου. Του ανεκοίνωσε ότι θα κατέβαινε στη Μεσσηνία, και του ζήτησε να τον ακολουθήσει ως γιατρός του ΤΑ. Ο Δ.Τ. τον εξόρκισε να μην κατέβει. «Θα σε σκοτώσουν, τους γλύτωσες μιά φορά»! «Δεν μπορώ να κάθομαι εδώ. Ο κόσμος υποφέρει. Μας καλεί σε βοήθεια»! Απάντησε ο Στούπας. (Ο Δ.Τ. δεν ακολούθησε, και ο Στούπας δεν τον υπεχρέωσε).  

7.       Κάποια στελέχη της εκκλησίας έχουν αποδείξει ότι ξέρουν να εκμεταλευθούν κάθε ευκαιρία. Τη δεκαετία του ’50, ο τότε νεοεκλεγείς μητροπολιτης Κυπαρισσίας Στέφανος «ανεκάλυψε» ότι τα Γερμανικά αντίποινα δεν θα εφαρμόζονταν εναντίον της Χώρας και των Γαργαλιάνων –οι δυό πόλεις πλησιέστερα στην τοποθεσία της ενέδρας του ΕΛΑΣ- αλλά εναντίον των Φιλιατρών, και μάλιστα ότι τα ματαίωσε ο Άγιος Χαράλαμπος!  Σύμφωνα με την «ιστορία» που κυκλοφόρησε ο Στέφανος, γιά την ενέδρα στου Μανούσου το Γεφύρι οι Γερμανοί θα κατέστρεφαν τα…..μακρινά από εκεί Φιλιατρά, αλλά ο Γερμανός αξιωματικός του φυλακίου έξω από τα Φιλιατρά είδε στον ύπνο του τον Άγιο Χαράλαμπο που του είπε «όχι, μην το κάνεις» ή κάτι παρόμοιο τέλος πάντων, και έτσι συντετριμμένος ο Γερμανός αξιωματικός παρήκουσε τη διαταγή των ανωτέρων του και ..σώθηκαν τα Φιλιατρά. Η σωτηρία τους εορτάζεται πανηγυρικά κάθε χρόνο από το 1955 (περίπου)!

8.      Στους 11 μήνες (Σεπτέμβριος 1943 – Αύγουστος 1944) που οι Γαργαλιάνοι διοικούντο από το ΕΑΜ, η ΟΠΛΑ είχε εκτελέσει (σφάξει) 10 περίπου άτομα (μεταξύ των οποίων μιά νεαρή μητέρα 3 κοριτσιών από μιά ομάδα 15 ΟΠΛΑτζίδων, μπροστά στα μάτια της μιάς κόρης της, η οποία είδε και την «κακοποιησή» της ΜΕΤΑ τη σφαγή της), είχε βασανίσει δεκάδες, ληστέψει πολλές οικογένειες, και στείλει στα Στρατόπεδο Κρατουμένων της Ποταμιάς και του Κεφαλόβρυσου (Χαλβάτσου) πάνω από 120 άτομα, μεταξύ των οποίων πολλά παιδιά και γυναίκες.  

9.       «..Ο Βελουχιώτης είχεε ως προσωπική φρουρά 60 μαυροσκούφηδες τους οποίους χρησιμοποιούσε και σε ειδικές αποστολές που αυτός έκρινε.Όταν εγίνοντο οι επιχειρήσεις εναντίον των ΤΑ έστειλε στη νότιο Πελοπόννησο και ειδικώς στον Μελιγαλά υπό τον Τζαβέλα (ψευδώνυμο) 30 μαυροσκούφηδες. Απεφάσισε εν συνεχεία να κατέβει και αυτός στη νότια Πελοπόννησο και ζήτησε από τη μεραρχία να του δώσει έναν αξιωματικό (δεν ξέρω με ποία προσόντα). Η μεραρχία έδωσε εμένα. [..] Φύγαμε από τη Βυτίνα την ημέρα που εγίνετο η μάχη στον Μελιγαλά. Το βράδυ φθάσαμε στον ειδικό στααθμό Ζευγολατιού, κοντά στον Μελιγαλά όπου μείναμε το βράδυ. Εκεί ήρθε ο Τζαβέλας να τον ενεημερώσει. Η πρώτη απάντηση του Τζαβέλα αφού έβγαλε το μαχαίρι (κάμα) από το θηκάρι του είπε γλύφοντας το μαχαίρι με τη γλώσσα του «Από εδώ αρχηγέ πέρασαν ογδόντα». Η απάντηση του Άρη «Μπράβο ορέ Τζαβέλα» και συνέχισαν τη συζήτηση. Εγώ βγήκα έξω να πάρω αέρα.»  (Στους Γαργαλιάνους δεν υπάρχουν επώνυμες μαρτυρίες σφαγών από τους μαυροσκούφηδες. Μία που έχω, γραπτή, από έναν καθηγητή του Γυμνασίου και μετέπειτα Γυμνασιάρχη του, είναι ουσιαστικά ανώνυμη, και δεν μπορεί να ληφθεί υπ’όψη).

10.    Άκουσα ότι το 2012 το ΚΚΕ έστησε την προτομή του στο χωριό του!

11.    Ο Παναγιώτης Στούπας ή Στουπάκος, για διαφοροποίηση από τον ταγματάρχη, ήταν χαρακτήρας τελείως αντίθετός του. Άνθρωπος σκληρός και βίαιος, μέχρι βαναυσότητος.  Ως αντάρτης και πολεμιστής ήταν ότι καλύτερο, σε δεξιότητα, τόλμη και εξυπνάδα. Πρώτος στη φωτιά της μάχης και τελευταίος στην φυγή. Από τον πρώτο καιρό, στην ΕΟΑ του Στούπα το καλοκαίρι του 1943, είχε πάντα στο σακκίδιό του έναν μπερέ του ΕΛΑΣ. Τον χρησιμοποίησε 3 τουλάχιστον φορές να περάσει μέσα από τον ΕΛΑΣ και να διαφύγει τον θάνατο. Την πρώτη, στην Λεύκη τον Οκτώβριο του 1943, όταν τους επετέθει ο ΕΛΑΣ , και του τελείωσαν οι σφαίρες στο σπίτι που πολεμούσε. Την δεύτερη στο Κλήμα Δωρίδος, όταν ο ΕΛΑΣ διέλυσε την ΕΚΚΑ του Ψαρρού. Ο Στουπάκος είχε καταφύγει στην ΕΚΚΑ μετά τη μάχη της Λεύκης. Μάλιστα, λόγω της συνωνυμίας με τον ταγματάρχη, έχει γραφεί επανειλημμένα σε βιβλία ότι ο ταγματάρχης Στούπας ήταν στην ΕΚΚΑ. Την τρίτη φορά, στο φρούριο της Πύλου, όταν αυτοκτόνησε ο ταγματάρχης και οι ταγματασφαλίτες παραδόθηκαν και φυλακίστηκαν, αυτός κρύφτηκε σε κάποιον από τους υπονόμους. Όταν νύχτωσε, βγήκε και έφυγε ήρεμος, προσποιούμενος τον αντάρτη του ΕΛΑΣ. Το όνομά του ήταν στην κατάσταση των προγραμμένων γιά εκτέλεση, αλλά δεν πίστεψε τις υποσχέσεις της Επιτροπής του ΕΑΜ και δεν παρουσιάστηκε μέχρι τον Μάρτιο 1945 που στους Γαργαλιάνους έφθασε το πρώτο απόσπασμα Βρετανών και Εθνοφυλάκων. Πέρασε αμέσως στην παρανομία. (Εννοώ παράνομες πράξεις, γιατί δεν κρυβόταν).      

Πηγή