Fiat ars, pereat mundus // Να γίνει τέχνη και ας χαθεί ο κόσμος. Δύο σκέψεις για το Dismaland του Banksy.

Διαβάζοντας για το καινούριο έργο του Banksy στην Αγγλία, το Dismaland, το θεματικό πάρκο για ενήλικες, ή αλλιώς το «θεματικό πάρκο της σύγχυσης», την «παρωδία των θεματικών πάρκων», το «πιο απογοητευτικό αξιοθέατο», όπως το αποκαλούν και οι διαφημιστές του, και παρακολουθώντας τη σχετική υστερία στο τουίτερ για το αν θα προλάβει ο κόσμος να βγάλει εισιτήριο και να εξασφαλίσει πρόσβαση σε αυτή τη «μοναδική εμπειρία», προέκυψαν αυτές οι γραμμές ως μια μηδαμινή κραυγή απόγνωσης και αηδίας. Επομένως, το κείμενο αυτό δε φιλοδοξεί να προσφέρει μια συνολική κριτική αποτίμηση στο «καλλι»-τεχνικό, -ας μη το πούμε αντικαπιταλιστικό, ούτε ανατρεπτικό- έστω προβοκατόρικο έργο του γνωστού καλλιτέχνη δρόμου Banksy. Εξάλλου, η συζήτηση για το αναδυόμενο φαινόμενο της street art πρέπει να απεικονίζει τον αντίκτυπο των πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων, όσο συμπυκνωμένες και επιταχυνόμενες και αν είναι αυτές. Πρέπει συνεχώς να αναμετριέται με τον κίνδυνο της εμπορευματοποίησης και της αφομοίωσης. Και με νηφαλιότητα να αναγνωρίζει ότι το μέσο, είτε είναι σπρέυ είτε καμβάς, είτε μεσοτοιχία είτε μουσείο, παραμένει ένα μέσο, που από μόνο του αποκλειστικά και εξ ολοκλήρου δεν είναι αρκετό για να φέρει κάποιο μήνυμα ανατροπής ή αντίστασης. Για αυτό, το κείμενο θα περιοριστεί στην περίπτωση του Dismaland, θέλοντας ωστόσο να συνεισφέρει στην κατεύθυνση της κριτικής του φαινομένου Banksy και της μεταδοτικής ασθένειας του hype.

Με το ρίσκο να επιβεβαιωθεί η υπόθεση ότι η δυσφήμιση λειτουργεί ως η καλύτερη διαφήμιση, χρειάζεται να αναφερθούν ενδεικτικά κάποια από τα έργα που περιλαμβάνονται σε αυτό το πάρκο. Από το καμένο κάστρο, στη νεκρή Σταχτοπούτα, ως μια άλλη πριγκίπισσα Νταιάνα, που σκοτώνεται από τροχαίο στην αναποδογυρισμένη άμαξά της και τους παπαράτσι να φωτογραφίζουν, μέχρι τις λίμνες με βάρκες γεμάτες από πρόσφυγες, και τις τσουλήθρες, σύμβολο παιδικής ανεμελιάς και αθωότητας να ξεφυτρώνουν από αναποδογυρισμένες κλούβες αστυνομίας. Οι υπάλληλοι του πάρκου πουλάνε μπαλόνια που γράφουν «Είμαι ηλίθιος» και αποκορύφωμα είναι η περίπτωση της τέντας των υποτιθέμενων αναρχικών, όπου για 5 λίρες μπορεί ο επισκέπτης να αγοράσει τα εργαλεία και να του μάθουν την τεχνογνωσία να ανοίγει τους πίνακες στις στάσεις λεωφορείων και να αντικαθιστά τις διαφημιστικές αφίσες με αφίσες ό,τι περιεχομένου επιλέγει. Ο κάποτε βάνδαλος και “κυνηγημένος” στους δρόμους του Μπρίστολ και του Λονδίνου προσφέρει έναντι μικρού ποσού τη γνώση και τη δυνατότητα εφαρμογής μικρών αντισυμβατικών παράνομων πρακτικών. Λίγη προσομοίωση, λίγο χόμπυ, λίγα λεφτά, και είμαστε όλοι ευχαριστημένοι, μαζί με μας και όλος ο καπιταλιστικός μηχανισμός, που με τόση ευφυΐα, φαντασία και πρωτοτυπία (sic) προσπαθούμε και αντιμαχόμαστε.

Με οδοστρωτήρες την πολιτιστική βιομηχανία και την κοινωνία του θεάματος, γινόμαστε θεατές, αν όχι και συμμέτοχοι, στην εμπορευματοποίηση της απελπισίας και της παρακμής. Το καινούριο λαιφστάιλ είναι αυτό της απολίτικης ειρωνείας και της απάθειας, της ακίνδυνης διασκέδασης και της χαριτωμένης αυτο-υποτίμησης και ηττοπάθειας. Η ταμπέλα που σε καλωσορίζει σε αυτό το πάρκο της φαντασμαγορίας των ερειπίων γράφει «δεν είναι τέχνη, εκτός και αν είναι καταστροφή». Και αμέσως έρχονται κατά νου τα λόγια του φουτουριστή Μαριννέτι που αποθεώνει την αισθητική του πολέμου, «Ας γίνει τέχνη και ας χαθεί ο κόσμος». Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν στα Δοκίμια για την τέχνη υπογραμμίζει ότι η αλλοτρίωση της ανθρωπότητας έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο που την κάνει να βιώνει την ίδια της καταστροφή σαν αισθητηριακή απόλαυση πρώτου μεγέθους. Συνεχίζει, ότι η αισθητικοποίηση της πολιτικής ζωής που επιχειρείται από το φασισμό, στοχεύει στο να δώσει στις νεοδημιούργητες προλεταριοποιημένες μάζες έναν τρόπο έκφρασης, χωρίς να θιγούν οι σχέσεις ιδιοκτησίας.
Πίσω στο Dismaland, που περισσότερο παραπέμπει σε στρατόπεδο συγκέντρωσης (ας επιτραπεί ο όρος αυτός) αποξενωμένων, αλλοτριωμένων και παραιτημένων νοοτροπιών που εξαντλούνται στο κυνισμό και αυτοικανοποιούνται από το σαρκασμό του υπάρχοντος, παρά σε θεματικό πάρκο. Και να ξεκαθαρίσουμε λοιπόν, ότι ο σαρκασμός και ο κυνισμός, παρόλο που προϋποθέτουν ένα επίπεδο ευφυΐας και σε πάμπολλες περιπτώσεις οδηγούν σε αποτελέσματα εξαιρετικής καλλιτεχνικής δημιουργίας, δεν είναι από μόνοι τους δρόμοι αντιπαράθεσης και αντεπίθεσης στα κακώς κείμενα. Μάλλον λειτουργούν ως πυροτεχνήματα συνειδησιακής έκλαμψης, συμβιβαστικής αδράνειας και καρτερικής ανακούφισης. Η σχέση της αισθητικής και της πολιτικής είναι αδιάκοπη και καταλυτική, αδιόρατη και συνεχώς παρούσα. Δε θα κρατούσαμε, πόσο μάλλον να πουλούσαμε ένα μπαλόνι που να γράφει «Είμαι ηλίθιος», όχι για λόγους προσωπικής αξιοπρέπειας, αλλά για λόγους συμβολισμού και σημειολογίας. Εάν, όπως λέει το διαφημιστικό φυλλάδιο “ψάχνετε για μια εναλλακτική λύση στην άψυχη και περιτυλιγμένη με ζάχαρη κοινοτοπία της μεσοαστικής καθημερινότητας; Ή απλά κάτι φθηνότερο;…” τότε ας πάψουμε να διεκδικούμε το μπαλόνι του ηλίθιου και να κυνηγάμε θραύσματα δυσάρεστων εμπειριών σοκ, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούμε και να δραστηριοποιηθούμε. Πόσα -και κατά πόσο- καλλιτεχνήματα, αντι-παραμύθια για μεγάλους, χρειάζονται για να εμπεδώσουμε ότι ναι, η ζωή δεν είναι παραμύθι. Πόσους πρόσφυγες που καταφθάνουν σε λέμβους πρέπει να μετρήσουμε για να δείξουμε στο Banksy και σε όλο το κοινό του παγκοσμίως, ότι η ανθρώπινη αγωνία και αγώνας δεν προσομοιώνονται ούτε εμπορευματοποιούνται.


   Πηγή