Ένας Παγκόσμιος Μινώταυρος "Η πενία της εργασίας και η αυθάδεια του κεφαλαίου υπό την σκιά των αμερικανικών ελλειμμάτων"

του Γιάννη Βαρουφάκη UADPhilECon Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Αθηνών

Διδάσκων στην Ακαδημία των Συνδικαλιστών της Γ.Σ.Ε.Ε

1. «Σοσιαλισμός με δανεικά δεν γίνεται. » Αυτή δεν ήταν η βασική κριτική εναντίον των κυβερνήσεων Μιτεράν και Παπανδρέου στις αρχές της δεκαετίας του 80; Ήταν μια εύστοχη κριτική, ένα επιχείρημα που πόναγε, ακριβώς επειδή οι περισσότεροι σοσιαλιστές κατά βάθος ενστερνίζονταν μια ηρωική θεωρία περί προόδου σύμφωνα με την οποία ο δανεισμός είναι για τους αδύναμους, και η οικονομική ισχύς χρειάζεται την δημιουργία πλεονασμάτων.

Την ίδια όμως εποχή, στο παγκόσμιο στερέωμα, συνέβαινε κάτι περίεργο: Αντί για τον σοσιαλισμό, τα δανεικά έχτιζαν την μεγαλύτερη αυτοκρατορία που είδε ποτέ ο πλανήτης. Και δεν ήταν απλώς δανεικά. Ήταν ένα τσουνάμι χρέους που συνεχίζει ακάθεκτο έως σήμερα, συνεισφέροντας συστηματικά στην Αμερικανική ηγεμονία. Κάθε μέρα που είναι ανοικτά τα χρηματιστήρια, 3 δις δολάρια εισρέουν καθαρά στην Αμερικανική οικονομία. Οι Κινέζοι και Ινδοί μόλις πρόσφατα προστέθηκαν στις τάξεις των Ιαπώνων, Κορεατών, Ταϋλανδών και, βεβαίως, Ευρωπαίων, που συντηρούν εδώ και 25 χρόνια το δυσθεόρατο, καθαρό Αμερικανικό χρέος των 3 τρις δολαρίων.

Αν χρωστούσα 2 φορές την αξία της περιουσίας μου,
οι συντηρητικοί οικονομολόγοι θα με χαρακτήριζαν απερίσκεπτο. Όταν ένα μικρό κράτος, όπως η Ελλάδα, δανειστεί για να μοιράσει μικρά επιδόματα στους πιο αδύναμους των συμπολιτών μας, το χαρακτηρίζουν ανεύθυνο. Όταν όμως μια μεγάλη χώρα δανείζεται τρις για να χτίσει Αυτοκρατορία, κριτική καμία! Μπορεί κάπου-κάπου να ψιθυρίζουν πως ίσως χρειαστεί μια σημαντική αναπροσαρμογή στην αξία του δολαρίου, και μια συρρίκνωση της αμερικανικής ζήτησης, όμως δεν τολμούν να αναλογιστούν τις επιπτώσεις της υποτίμησης του δολαρίου που πραγματικά θα εξαφάνιζε τα Αμερικανικά ελλείμματα.

Ας είμαστε ξεκάθαροι: Η διεθνής οικονομία, όπως την ξέρουμε σήμερα, θα κατέρρεε εάν εξαφανίζονταν τα Αμερικανικά ελλείμματα. Η διεθνής μεγέθυνση απαιτεί ισχυρή ζήτηση από τους αμερικανούς αγοραστές. Αλλά η ζήτηση αυτή χρειάζεται ξένα κεφάλαια, δανεικά, για να συντηρηθεί στα απαιτούμενα επίπεδα.

Βλέπουμε λοιπόν ότι τα χρέη….. είναι ΟΚ εφόσον: 1^ον είναι τεράστια και 2^ονχρησιμοποιούνται, όχι για να πληρώνουν την σύνταξη της ελληνίδας αγρότισσας ή τον μισθό της Γαλλίδας νοσοκόμας, αλλά για να υποστηρίζουν το βιοτικό επίπεδο κάποιων μερών της Αμερικανικής αστικής τάξης. Παγκοσμιοποιημένη έκδοση του σλόγκαν του καλού τραπεζίτη: Μην δανείζετε ποτέ χρήματα σε αυτούς που τα έχουν πραγματική ανάγκη!

Τι σχέση έχουν αυτές οι σκέψεις με το θέμα μας σήμερα; Με τα περί Κεφαλαίου και Εργασίας στην Εποχή της Παγκοσμιοποίησης; Πως σχετίζεται αυτή η θεματική με την παρατήρηση ότι ζούμε σε έναν περίεργο κόσμο όπου η μεγαλύτερη των μεγάλων δυνάμεων θεμελιώνεται σε βουνά δανεικών τα οποία συνεισφέρουν φτωχότεροι ξένοι; Πιστεύω πραγματικά ότι το ερώτημα πρέπει να αντιστραφεί: Δεν είναι δυνατόν να προσεγγίσουμε ορθολογικά τις προοπτικές του κόσμου της εργασίας σήμερα χωρίς να έχουμε πρώτα κατανοήσει τον κοσμογονικό γεγονός των αρχών της δεκαετίας του 80. Την γένεση αυτού που ονομάζω Παγκόσμιο Μινώταυρο.

2. Ο σύντομος αιώνας της αμερικανικής επικυριαρχίας ξεκίνησε το 1947.

Η πρώτη περίοδός του διαρκεί μέχρι το 1970. Είναι η περίοδος που η αμερικανική κυριαρχία χτίζεται στην βάση εξαγωγών αμερικανικών κεφαλαίων. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 αυτή η ροή έχει αντιστραφεί. Από την Ευρώπη και τη Ιαπωνία τα κεφάλαια ρέουν προς τις ΗΠ. Το μέγεθος αυτής της μεταστροφής είναι το σημαντικότερο φαινόμενο των τελευταίων 60 ετών. Θυμίζουν έναν Παγκόσμιο Μινώταυρο, του οποίου η όρεξη είναι μνημειώδης. Που αν δεν ικανοποιηθεί με απίστευτες θυσίες από ολόκληρο τον κόσμο απειλεί να μας συμπαρασύρει όλους σε μια κρίση που θα μείνει στην Ιστορία ως εφάμιλλη εκείνης του 1929.

Ας τα πάρουμε από την αρχή. Το 1945 οι ΗΠΑ βρέθηκαν να είναι οι μοναδικοί δανειστές (με την εξαίρεση ίσως της Ελβετίας) και η χώρα με το μοναδικό διεθνές, το μοναδικό μετατρέψιμο, νόμισμα. Όλο το διεθνές εμπόριο βασιζόταν, για πρώτη φορά στην ιστορία, σε ένα νόμισμα: στο δολάριο. Έστω και μια μικρή κρίση στην Αμερικανική οικονομία θα κλόνιζε τον υπόλοιπο κόσμο. Έτσι οι ίδιοι οι Αμερικανοί ιθύνοντες δρομολόγησαν τη δημιουργία δύο άλλων ισχυρών νομισματικών ζωνών, του Μάρκου και του Γιεν, τα οποία θα λειτουργούσαν επικουρικά ως προς το δολάριο.

Βέβαια ισχυρά νομίσματα δεν νοούνται δίχως ισχυρές οικονομικές ζώνες γύρω τους, δίχως βιομηχανίες με εξασφαλισμένη ικανή ζήτηση για τα προϊόντα τους και πρόσβαση σε πρώτες ύλες. Για τουλάχιστον 25 χρόνια, οι ΗΠΑ επένδυσαν στο προσεκτικό κτίσιμο αυτών των δύο «ζωτικών οικονομικών χώρων». Η ΕΕ δεν είναι παρά η μετεξέλιξη της ζώνης που σχεδίασαν οι ΗΠΑ γύρω από την Δ. Γερμανία. Όσο για την Ιαπωνία, και παρά τις δυσκολίες που έφερε η νίκη του Μαο, η αμερικανική πολιτική υποστήριξε επιθετικά την Ιαπωνική ζώνη οικονομικής επιρροής με δύο τρόπους: (α) Ανοίγοντας την Αμερικανική και την παγκόσμια αγορά στα Ιαπωνικά αγαθά και (β) θεμελιώνοντας, μέσω των πολέμων της Κορέας και του Βιετνάμ, την οικονομική άνθιση της ΝΑ Ασίας.

3. Η γενναιόδωρη αυτή περίοδος έληξε όταν ο Ho Chi Minh αρνήθηκε να ηττηθεί στο Βιετνάμ και τα Αμερικανικά ελλείμματα του ισοζυγίου πληρωμών χτύπησαν το βαθύ κόκκινο πέραν του ορίου που έκανε ξένους επενδυτές (Ευρωπαίοι και Ιάπωνες ως επί το πλείστον) να φοβηθούν κατάρρευση του μεταπολεμικού συστήματος μετατρεψιμότητας του δολαρίου χρυσό, τους έκανε να βιαστούν να απαιτήσουν την μετατροπή των δολαρίων τους σε χρυσό, και έτσι επέφερε την άρση της μετατρεψιμότητας του δολαρίου σε χρυσό. Κάπως έτσι ξεκίνησε η νέα περίοδος της αμερικανικής επικυριαρχίας.

Ο πανικός στην Washington μεγάλος. Η έμφαση στράφηκε από την υποστήριξη της Ιαπωνίας και της Γερμανίας στην καταπολέμηση του ελλείμματος. Πως το καταπολέμησαν; Αυξάνοντας την τιμή της ενέργειας. Ο ίδιος ο Henry Kissinger, στην αυτοβιογραφία του το 1982, εξηγεί γλαφυρά τι έγινε: Όταν ο OPEC, χωρίς να το εννοεί, απείλησε με εμπάργκο, οι ΗΠ τους εξώθησαν να το κάνουν. Με μια σειρά από μέτρα οδήγησαν την τιμή του πετρελαίου υψηλότερα από το επίπεδο που ήθελε ο ίδιος οOPEC.

Γιατί; Επειδή, να το πω απλά, η Αμερικανική οικονομία ήταν λιγότερο εξαρτημένη σε εισαγωγές πετρελαίου από την Ευρωπαϊκή και την Ιαπωνική. Έτσι το ισοζύγιο βελτιώθηκε υπέρ της Αμερικής. Το δολάριο παρέμεινε η μονάδα μέτρησης της αξίας του πετρελαίου. Η αύξηση της τιμής του πετρελαίου μας έφερε τον στασιμοπληθωρισμό και τα υψηλότερα διεθνή επιτόκια της ιστορίας. Τίποτα δεν επέφερε τόσο ανεπανόρθωτο πλήγμα στα καθεστώτα που εχθρεύονταν τις ΗΠΑ, από τον Τρίτο Κόσμο μέχρι την Γιουγκοσλαβία και Πολωνία, όσο αυτή η αύξηση στα επιτόκια.

Έτσι λύθηκε το πρόβλημα με το ισοζύγιο πληρωμών των ΗΠΑ. Όχι επειδή αυξήθηκαν οι Αμερικανικές εξαγωγές. Οι ΗΠΑ απλώς άρχισαν να ελκύουν κεφάλαια από τον υπόλοιπο κόσμο, μέσω ομολόγων και του χρηματιστηρίου, επειδή ο υπ. κόσμος έπασχε από στασιμοπληθωρισμό χειρότερο των ΗΠΑ.

Για να διατηρηθεί η συνεχής ροή κεφαλαίων προς τις ΗΠΑ, η Ευρώπη και η Ιαπωνία έπρεπε να εισέλθουν σε μια μόνιμη σχετική ύφεση. Ο χαμηλός πληθωρισμός ήταν βασικό εργαλείο της στρατηγικής. Στόχος της Washington από τις αρχές της δεκαετίας του 80 είναι να ενισχύει την αμερικανική κεφαλαιαγορά με βήματα που (α) κρατούν τον αμερικανικό πληθωρισμό χαμηλά και (β) διατηρούν την οικονομία της Ιαπωνίας και της Ευρώπης σε κατάσταση σχετικής ύφεσης. Οι εγχώριες τιμές στην Αμερική κρατιούνται χαμηλά με πολιτικές καθήλωσης των μισθών, μονοψωνιακές εισαγωγές από Κίνα και Ινδία, σύμφωνα με το μοντέλο του κολοσσού Wal-Mart, και μαζική λαθρομετανάστευση. Όσο για την επιβράδυνση της ανάπτυξης σε Ευρώπη και Ιαπωνία, για αυτό αρκεί η μαζική μετανάστευση Ευρωπαϊκών και Ιαπωνικών κεφαλαίων προς τις ΗΠΑ.

Δεν είναι πρώτη φορά που παρατηρείται κάτι τέτοιο. Από το 1880 έως το 1914 η Βρετανία έπασχε από ελλειμματικό ισοζύγιο πληρωμών. Πως το έλυνε; Η Βρετανία φορολογούσε τις Ινδικές εξαγωγές στον υπόλοιπο κόσμο έτσι ισοσκέλιζε το ισοζύγιό της. Κάτι τέτοιο κάνουν και οι ΗΠΑ σήμερα. Μόνο που στον ρόλο της Ινδίας έχουν θέσει τον υπόλοιπο κόσμο. Το πρόβλημα όμως είναι, ότι αντίθετα με την Ινδία που μπορούσε να εξάγει στον υπόλοιπο κόσμο, ο υπόλοιπος κόσμος δεν μπορεί να εξάγει στον… υπόλοιπο κόσμο!

Υπό αυτή την έννοια η Washington, ελλείψει δυνατοτήτων διαπλανητικού εμπορίου, επιβάλει, διεθνώς, στον κόσμο της εργασίας μια πολιτική παγκόσμιας ύφεσης, χωρίς την οποία η παγκοσμιοποιημένη οικονομία θα καταρρεύσει.

4. Στο μεταξύ, στην υφήλιο όλη, έχει περάσει το εξής τετράπτυχο ως η μοναδικά ορθολογική συνταγή για την ανάπτυξη:

(a) Μας λένε ότι η απορύθμιση των αγορών εργασίας είναι το καλύτερο αντίδοτο της ανεργίας και εγγύηση για την παραγωγικότητα

(b) Μας λένε ότι τα προστατευτικά δίχτυα του κοινωνικού κράτους αφαιρούν κίνητρα και απενεργοποιούν τις παραγωγικές δυνάμεις

(c) Μας λένε ότι η κοινωνική δικαιοσύνη απαιτεί να αφήσουμε τους πλούσιους να πλουτίσουν κι άλλο, γιατί έτσι κάποια από τα οφέλη θα «στάξουν» λίγο-λίγο και προς τα κάτω, στους φτωχούς

(d) Μας λένε ότι η καλύτερη στρατηγική εναντίον της φτώχειας είναι να δοθούν κίνητρα και μέσα στους φτωχούς να εργάζονται σκληρότερα και να επενδύουν στο ανθρώπινο κεφάλαιό τους.

Και οι 4 οδηγίες προκύπτουν από την ιδεολογική κυριαρχία του Αμερικανικού μοντέλου. Οι ελίτ μας στην Ευρώπη, και αλλού, φαίνονται πεπεισμένες για του λόγου το αληθές. Φευ, πρόκειται περί πλάνης. Ας πάρουμε τις 4 αυτές οδηγίες μια προς μια:

Μειώνει την ανεργία η απορύθμιση της αγοράς εργασίας; Αντιστρατεύεται την μεγέθυνση ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος; Ανέκαθεν Ευρώπη και Ιαπωνία ρύθμιζαν την προσφορά εργασίας και είχαν παρεμβατικά κράτη πρόνοιας. Γιατί η παραγωγικότητά τους ξεπερνούσε εκείνη της Αμερικής μέχρι τη δεκαετία του 70; Γιατί η πορεία της ανεργίας τους δεν ήταν καθόλου χειρότερη από της Αμερικής; Τι ακριβώς άλλαξε την δεκαετία του 80 και η Αμερική πέρασε μπροστά; Μήπως τελικά η υπεροχή του Αμερικανικού μοντέλου μετά το 80 οφείλεται σε κάτι άλλο;

Όχι θα πουν πολλοί. Σε αυτό οφείλεται. Στην ευελιξία του Αμερικανικού μοντέλου η οποία φάνηκε μόνο μετά το 80 γιατί τότε αναδύθηκε η Νέα Οικονομία. Αυτή ευθύνεται για τον βαθύ μετασχηματισμό του καπιταλισμού, Αυτή έριξε το τείχος που χωρίζει το κεφάλαιο από την εργασία, καθώς ακόμα και οι φτωχοί, μέσω των νέων τεχνολογιών, έχουν πρόσβαση στα μέσα παραγωγής. Η Νέα Οικονομία, λένε, δημιούργησε νέες ευκαιρίες για την παραγωγή πλεονασμάτων που η Ευρώπη και η Ιαπωνία, κολλημένες όπως παραμένουν σε απαρχαιωμένες αξίες εργασιακών δικαιωμάτων και κοινωνικής προστασίας, δεν μπόρεσαν να εκμεταλλευτούν.

Είναι όμως αλήθεια; Ας υποθέσουμε ότι είναι. Ότι οι ΗΠΑ τρέχουν προς το μέλλον εκμεταλλευόμενες καλύτερα τις νέες τεχνολογίες, κινητοποιούμενες από το προτεσταντικό ήθος της ελεύθερης πρωτοβουλίας και απελευθερωμένες από νομικούς περιορισμούς που κάνουν την μισθωτή εργασία δυσκίνητη. Αν ήταν έτσι, δεν θα έπρεπε ο δυναμισμός της Αμερικανικής οικονομίας να ήταν σχετικά ισχυρότερος σε όλους τους κλάδους που βασίζονται στις νέα τεχνολογίες. Δεν είναι όμως!

Οι μόνοι κλάδοι στους οποίους οι Αμερικανικοί ξεπερνούν τους αντίστοιχους Ευρω-Ιαπωνικούς είναι εκείνοι που συνδέονται με τα αμυντικά προγράμματα των ΗΠΑ – ένα σύστημα κρατικών επιχορηγήσεων που κάνει τα ευρωπαϊκά κοινωνικά κράτη να μοιάζουν με παιδική απογευματινή.

Οπότε, αν δεν είναι οι νέες τεχνολογίες και η Νέα Οικονομία που ευθύνονται για την ραγδαία σχετική αύξηση της Αμερικανικής παραγωγικότητας μετά το 1980, τότε τι είναι; Τι άλλο άλλαξε ραγδαία την δεκαετία του 1980; Δεν είναι καταπληκτικό ότι κανείς δεν σκέφτεται ότι ο λόγος μπορεί κάτι να έχει να κάνει με τα 3 δις δολάρια τα οποία ο υπόλοιπος κόσμος στέλνει στην Αμερικανική οικονομία καθημερινά; Και όχι με το ήσσονος σημασίας γεγονός ότι οι ευρωπαίοι εργοδότες έχουν περισσότερα εμπόδια να απολύουν από τους αμερικανούς ομολόγους τους;

Ας πάρουμε τώρα την 3ν οδηγία που βασίζεται στην πίστη ότι ο περαιτέρω πλουτισμός τω πλουσίων ωφελεί και τους φτωχούς. Ισχύει κάτι τέτοιο; Κρίνοντας από την αμερικανική εμπειρία: Σε καμία περίπτωση! Οι αμερικανικοί κλάδοι με τα μεγαλύτερα οφέλη σε παραγωγικότητα και την μεγαλύτερη κερδοφορία ήταν οι ίδιοι κλάδοι στους οποίους οι μέσοι μισθοί έχουν μείνει τα τελευταία 7 χρόνια καθηλωμένοι. Εκεί όπου η παραγωγικότητα αυξήθηκε 16%, τα μερίσματα των μετόχων 23% και οι αμοιβές των διοικήσεων 85%, οι μέσοι μισθοί δεν αυξήθηκαν. Όσο για τους λιγότερο δυναμικούς κλάδους, οι μέσοι μισθοί έπεσαν τα τελευταία 16 χρόνια. Για σκεφτείτε το αυτό: Σε μια οικονομία όπου ο υπόλοιπος κόσμος στέλνει 3 δις δολάρια την ημέρα, ο μέσος εργαζόμενος εργάζεται μεν πιο παραγωγικά και περισσότερες ώρες παρά ποτέ αλλά δεν βλέπει ούτε ένα σεντ οφέλους ενώ η φτώχεια, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Αμερικανικού κράτους, αυξάνεται κατά 26%.

Όσο για την 4^η οδηγία, ότι δηλαδή σε μια απορυθμισμένη αγορά εργασίας η σκληρή δουλειά και η απόκτηση δεξιοτήτων εγγυάται κοινωνική άνοδο, και εδώ η εμπειρία είναι διαφορετική: Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία που μόλις δημοσιεύτηκαν στην έκδοση του Πανεπιστημίου Cornell The State of Working America, η κοινωνική κινητικότητα στις ΗΠΑ είναι λιγότερο συσχετισμένη από ποτέ τόσο με τις ώρες εργασίας όσο και με την επένδυση σε δεξιότητες!

5. Ζούμε σε περίεργες εποχές. Η ΕΕ εξορκίζει το χρέος. Τη ίδια στιγμή, μια πρωτόγνωρη παγκόσμια ηγεμονία χτίζεται σε πακτωλούς δανεικών. Ισοδυναμεί με έναν Παγκόσμιο Μινώταυρο ο οποίος καθημερινά καταβροχθίζει τους ανθρώπινους και μη πόρους του πλανήτη με ρυθμούς που ο νους δεν μπορεί να συλλάβει. Δημιουργεί ένα τσουνάμι κεφαλαίων το οποίο διασχίζει ιλιγγιωδώς Ατλαντικό και Ειρηνικό, προς τις ΗΠ, όπου ωφελεί μια μειοψηφία μόνο.

Στα απόνερά του δημιουργεί έναν παράλληλο κόσμο, τον κόσμο των χρηματαγορών, όπου αρκετές χιλιάδες στελεχών κερδίζουν αμύθητες περιουσίες. Σε δέκατα του δευτερολέπτου ένα δάνειο 100 χιλιάδων δολαρίων μετατρέπεται στην αγορά παραγώγων σε κέρδος 1 εκ. δολαρίων, εφόσον βέβαια το τσουνάμι που ταΐζει τον Μινώταυρο συνεχίζει ακάθεκτο.

Το 2003 η παγκόσμια πραγματική οικονομία άξιζε τις 49 χιλιάδες δις δολάρια. Τα παράγωγα την ίδια χρονιά άξιζαν 85 χιλιάδες δις. Αυτή η ασυμμετρία οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στον Μινώταυρο. Κάθε μέρα που περνά χίλια δις δολάρια αλλάζουν χέρια στην αγορά παραγώγων, δημιούργημα των μεταβιβάσεων κεφαλαίων που ταΐζουν τον Μινώταυρο - τα αμερικανικά ελλείμματα. Χωρίς αυτόν οι διεθνείς χρηματαγορές θα ήταν πιο μετρημένες, το χρηματιστηριακό κεφάλαιο λιγότερο αύθαδες, η εργασία θα είχε μεγαλύτερες ελπίδες για ένα λιγότερο εξευτελιστικό μερίδιο της πίττας, ο κόσμος όλος θα ήταν λιγότερο ευάλωτος στις φρικτές διακυμάνσεις των αγορών κεφαλαίου.

6. Συμπερασματικά: Περί το 1980 ο κόσμος άλλαξε. Ένας Μινώταυρος παγκοσμίου εμβέλειας επέβαλε στον υπόλοιπο κόσμο ρόλο αντίστοιχο εκείνου που είχε η Ινδία για την Βρετανική Αυτοκρατορία στις αρχές του 20^ου αιώνα και έθεσε την Ευρώπη και την Ιαπωνία σε μια κατάσταση μόνιμης ύφεσης. Οι μισθοί, διεθνώς, αποσυνδέθηκαν από τις αυξήσεις στην παραγωγικότητα. Στις ΗΠ και την Ιαπωνία, στην Ευρώπη και τώρα στην Κίνα και την Ινδία. Η εργασία σήκωσε το βάρος της διατήρησης του Μινώταυρου. Οι νέες ατμομηχανές της παγκόσμιας οικονομίας, Κίνα και Ινδία, τον ταΐζουν ολοένα και περισσότερο ενώ, στο μεταξύ, έχουν περισσότερους ανθρώπους που ζουν με λιγότερο από 2 δολάρια την ημέρα απ’ ότι ολόκληρη η Αφρική. Ταυτόχρονα στις ΗΠ εισρέουν 3 δις δολάρια την ημέρα τα οποία θεμελιώνουν την πιο δυναμική οικονομία του πλανήτη, εκείνη στην οποία όμως οι εργαζόμενοι δεν εισπράττουν κανένα από τα οφέλη και ζουν υπό τον πανικό να μην αρρωστήσουν.

Ο κόσμος της εργασίας οφείλει, πάνω από όλα, να καταλάβει. Να δει πως η χρηματοδότηση της Αμερικανικής επικυριαρχίας επηρεάζει την καθημερινότητα όλων, και όχι μόνο των κατοίκων της Γάζας ή της Βαγδάτης. Διογκώνει άσχημες χρηματαγορές που αυξάνουν επικίνδυνα τις διακυμάνσεις της παγκόσμιας μακροοικονομίας και καθιστούν την ζωή στον σύγχρονο καπιταλισμό περισσότερο ανασφαλή, επισφαλή, κτηνώδη, ειδεχθή και σύντομη. Οφείλει να κατανοήσει ότι οι μη έχοντες κεφάλαια δεν έχουν ελπίδα στην Εποχή του Μινώταυρου, άσχετα του αν ζουν στον Ορχομενό, στο Ohio, ή στην Osaka.

Ο κόσμος της εργασίας, τέλος, πρέπει να καταλάβει ότι το μεταπολεμικό όραμα μιας καλής κ’ αγαθής κοινωνίας, βασισμένη σε εξισορροπημένη ανάπτυξη και δικαιοσύνη, δολοφονήθηκε από τον Μινώταυρο πριν περίπου 20 χρόνια. Η κρίση της σοσιαλδημοκρατίας δεν είναι παρά ένα σύμπτωμα της δολοφονίας αυτής. Οι παλιές συνταγές για κοινωνική δικαιοσύνη και οικονομική ανάπτυξη δεν ανταποκρίνονται στην σημερινή πραγματικότητα. Ούτε το κράτος-έθνος αλλά ούτε και η αγορά δεν μπορούν να εξασφαλίσουν στην εργασία αξιοπρεπές μερίδιο της διεθνούς πίττας. Οι ελπίδες για ενίσχυση των αδύναμων μέσω της απόκτησης δεξιοτήτων - φρούδες. Η παλιότερη, ηρωϊκή, ιδέα της ανακατανομής μέσω διεκδικήσεων με μεμονωμένους εργοδότες - ανεπαρκής.

Το ζητούμενο για τον κόσμο της εργασίας είναι τόσο απλό όσο και δυσθεόρατο: Να βρει τρόπους να απαιτήσει μέρος του σχεδόν άπειρου πλούτου που κυκλοφορεί στις χρηματαγορές ως εάν να είναι ανεξάρτητο από την παραγωγή πραγματικών αγαθών. Ίσως να είναι και η τελευταία ελπίδα να επιστρέψει ο ορθολογισμός σε ένα απόλυτα ανορθολογικό χρηματοοικονομικό σύστημα χωρίς μια καταστροφική κρίση σαν εκείνη του 1929.

References

Halevi, J. and Y. Varoufakis (2003). ‘The Global Minotaur’, Monthly Review, 55 (July-August), pp.56-74

Mischel, L, J. Bernstein and S. Allegretto (2007). The State of Working America 2006/7, ILR Press (an imprint of Cornell University Press)

Αναδημοσίευση με την άδεια του κ. Βαρουφάκη Γ. (Αγγελόπουλος Γιώργος

Πηγή