Βάρκιζα [σκέτο]

Στην ιστορία το παν είναι να διδασκόμαστε από τα λάθη και να βγάζουμε συμπεράσματα για την εποχή μας. Μπορεί σήμερα να μην είναι ώριμες οι συνθήκες, για να πάρει τα όπλα ο λαός ενάντια στη σύγχρονη τυραννία, αλλά ο αφοπλισμός μπορεί να είναι συμβολικός και να πάρει χίλιες μορφές, απ’ όσους παίρνουν την ιστορική διαδρομή του ΕΑΜ (χωρίς το Δεκέμβρη) για να τη φέρουν στα μέτρα τους, να παρουσιαστούν ως συνεχιστές της, και να αρχίσουν διαπραγματεύσεις με τους τυράννους.
[πηγή]


Διάβασα το παραπάνω κείμενο σήμερα, μια μέρα αφού τελείωσα αυτό το βιβλίο -το οποίο σας συστήνω ανεπιφύλακτα. Τελειώνοντας χτες, λοιπόν, αυτή την ιστορική μελέτη, ήμουν πραγματικά οργισμένη. Όχι μόνο με τους Άγγλους, τον Τσώρτσιλ, το Σκόμπι και τους ομόγλωσσούς μας φίλους τους -αλλά και με όλους αυτούς τους έξυπνους που ξέρουν να κάνουν κριτική 80 χρόνια μετά, εκ του ασφαλούς, αγνοώντας βασικές πτυχές της ιστορίας.
Είναι δύκολο, πολύ δύσκολο να εξάξει κανείς συμπεράσματα από μια τόσο περίπλοκη και συναισθηματικά φορτισμένη ιστορική περίοδο. Ακόμα πιο δύσκολο είναι να αποδώσει ευθύνες. Το δεύτερο είναι και εντελώς άχρηστο, εκτός κι αν θες να κάνεις μικροπολιτική. Αυτό που χρειάζεται οπωσδήποτε πάντως, να κάνει κανείς, είναι να παραδεχτεί ορισμένα δεδομένα. Το ’44 το ΕΑΜ είχε αναμφίβολα το λαό με το μέρος του. Σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό, το ΕΑΜ ήταν ο λαός. Απέναντί του είχε τους Άγγλους, τους δωσίλογους, τους προδότες, τους ταγματασφαλίτες, αλλά και μια αστική τάξη (με τα γνωστά χαρακτηριστικά) και ένα διχασμένο και εν πολλοίς ξεφτιλισμένο πολιτικό προσωπικό (Κυβέρνηση του Καΐρου, Παπανδρέου κλπ). Στην αρχή του Δεκέμβρη, αν δεν είχε υπεροπλία, πάντως ο ΕΛΑΣ στεκόταν στα ίσα με τους αντιπάλους του, στην Αθήνα (και μάλλον είχε υπεροχή στην επαρχία, αλλά η μάχη δεν έφτασε ως εκεί).
Μέσα σε 33 μέρες, οι Άγγλοι και δωσίλογοι πάσης φύσεως, κατόρθωσαν να ανατρέψουν τα στρατιωτικά δεδομένα, να εκμηδενίσουν τον ΕΛΑΣ στην Αθήνα, αλλα και να αντιστρέψουν σε πολύ μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη, εντός και εκτός Ελλάδας.
Πώς διάολο έγινε αυτό; Αφενός μετά την πρώτη εβδομάδα των μαχών, οι Άγγλοι έφεραν στρατιωτικές ενισχύσεις ανατρέποντας το στρατιωτικό συσχετισμό. Ο Τσώρτσιλ ήταν αποφασισμένος να διαλύσει τον ΕΛΑΣ, δεν υπήρχε περίπτωση να δεχτεί να χάσει την Αθήνα. Ο Άτσεσον μάλιστα σε επιστολή που έστειλε τις τελευταίες μέρες της μάχης της Αθήνας, λέει καθαρά πως δε θα μπορούσαν να διακινδυνεύσουν το ελληνικό μικρόβιο να μεταδωθεί και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες (εν σπέρματι αντίστοιχα φαινόμενα υπήρχαν στην Ιταλία, στη Γαλλία και στο Βέλγιο -στο οποίο επίσης επενέβησαν οι «σύμμαχοι»).
Πού έγινε λοιπόν το λάθος; Το λάθος έγινε μάλλον στις αρχές του Δεκέμβρη, και νωρίτερα, τις πρώτες εβδομάδες της απελευθέρωσης. Και ήταν η ασαφής στάση του ΕΑΜ, η μη καθορισμένη γραμμή, οι παλινωδίες και τα πισωγυρίσματα. Τα οποία εν μέρει οφείλονταν στις εσωτερικές ισορροπίες του ΕΑΜ, αλλά μάλλον και στην αντιφατική στάση της Μόσχας. Ήδη τις πρώτες μέρες της μάχης της Αθήνας, ο ΕΛΑΣ έχει εντολή να μην επιτίθεται στους Άγγλους, εκτός αν αυτοί επιτεθούν πρώτοι. Αυτό αλλάζει αργότερα, αλλά ήταν μάλλον ήδη αργά, καθώς οι Άγγλοι έχουν ήδη φέρει ενισχύσεις.
Όταν λοιπόν πλέον ανατρέπεται ο στρατιωτικός συσχετισμός και είναι φανερό πως η Αθήνα είναι η χαμένη υπόθεση, τι άλλο μπορεί να κάνει η ηγεσία του ΕΑΜ εκτός από τη Βάρκιζα; Για να κερδίσει χρόνο, για να ανασυνταχτεί, αλλά και επειδή έτσι κι αλλιώς στρατιωτικά έχει ηττηθεί.
Και πώς θα μπορούσε κατόπιν να συμμετάσχει στις εκλογές, όταν το αστικό προσωπικό έχει αθετήσει το σύνολο της συνθήκης; Όταν οι αγωνιστές του ΕΛΑΣ σέρνονταν στα στρατοδικία ήδη από την πρώτη μέρα των διαπραγματεύσεων στη Βάρκιζα, πριν καν υπογραφτεί η συνθήκη και ξεκινήσει ο αφοπλισμός; Και ενώ φυσικά οι Χίτες και οι φίλοι τους επιδίδονται σε όργιο τρομοκρατίας τόσο στην Αθήνα, όσο και στην επαρχία;
Και φυσικά, η «αντιφατική στάση της Μόσχας» δίνει μια πολύ εύκολη ερμηνεία, πολύ βολικά εντοπίζονται ένοχοι και φταίχτες και καθαρίζουμε με έναν απλό αφορισμό. Χωρίς όμως να λαμβάνουμε υπόψην πως, βρισκόμενοι στις αρχές του 1945, ο Πόλεμος ακόμα δεν έχει τελειώσει, Άγγλοι και Σοβιετικοί είναι τυπικά σύμμαχοι. Θα ήταν ενδιαφέρουσα υπόθεση εργασίας το ερώτημα «τι θα γινόταν άραγε, αν Άγγλοι και Σοβιετικοί εμπλέκονταν σε σύγκρουση στην Αθήνα, ενώ παράλληλα στην υπόλοιπη Ευρώπη πολεμούσαν μαζί τους Ναζί;». Στην ιστορία δεν υπάρχουν «αν», αυτά όμως είναι επιτρεπτά όταν ασκείται κριτική και εξάγονται συμπεράσματα.
Είναι προφανές πως το ιστορικό ζήτημα είναι εξαιρετικά περίπλοκο και πως το παρόν αποτελεί απλώς ένα σύντομο σχόλιο. Σε κάθε περίπτωση, το βιβλίο του Χαραλαμπίδη είναι πολύ ενδιαφέρον, ειδικά ως προς τα γεγονότα και τις λεπτομέρειες της μάχης της Αθήνας. Πιθανώς να αναρωτιέσαι για ποιο λόγο κάθομαι και σκάβω το παρελθόν [τόσο παλιό πια]: ίσως γιατί, η μελέτη εδικά της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου μπορεί να αποβεί εξαιρετικά χρήσιμη και διδιακτική για το παρόν και το μέλλον.