Ταξισυνειδησία και μεταναστευτικός ριζοσπαστισμός, του Κωστή Καρπόζηλου

Πρόκειται για μια άγνωστη πτυχή της ελληνοαμερικανικής ζωής η οποία εστιάζει στις πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες και στη συμμετοχή των Ελλήνων μεταναστών στις οργανώσεις της αμερικανικής αριστεράς, και γενικότερα στο αμερικανικό εργατικό κίνημα."  Ο μεταδιδακτορικός ερευνητής - ιστορικός του Columbia Univercity Κωστής Καρπόζηλος, μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη για το tvxs.gr, σχετικά με την υλοποίηση αλλά και το θέμα του ντοκυματέρ "Ταξισυνειδηστία: H άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού" που προβάλεται για πρώτη φορά στις 21/3 στη Θεσσαλονίκη.

Κ.Κ.: Eίναι η άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού, ένα ιστορικό ντοκιμαντερ το οποίο αφηγείται την πορεία του μεταναστευτικού ριζοσπαστισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες από την εποχή της μαζικής μετανάστευσης, στις αρχές του 20ου αιώνα εώς και το 1950, εποχή των Μακαρθικών διώξεων και της ενσωμάτωσης των μεταναστών στο ανασυγκροτημένο αμερικανικό όνειρο.

Το συγκεκριμένο ντοκυμαντέρ είναι  αποτέλεσμα μιας ομαδικής δουλειάς, μια φιλόδοξη παραγωγή που στηρίζεται σε πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό από την ιστορία της αμερικανικής Αριστεράς και του εργατικού κινήματος, ενώ σημαντικό μέρος της έρευνας σχετίζεται με την ενασχόλησή μου με τα ζητήματα αυτά στο πλαίσιο της διδακτορικής μου διατριβής στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης.

Σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ είναι ο Κώστας Βάκκας, ένας άνθρωπος της Αριστεράς με παρουσία σε πολιτικοποιημένες κινηματογραφικές καταγραφές ιστορικών γεγονότων. Η Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Αποστόλης Μπερδεμπές» εξασφάλισε τη χρηματοδότηση του όλου εγχειρήματος –η εταιρεία ιδρύθηκε από φίλους και φίλες του αγωνιστή του αντιδικτατορικού κινήματος στις ΗΠΑ, Αποστόλη Μπερδεμπέ, ο οποίος πέθανε πρώιμα το 1979.
Κρ.Π.: Πώς προέκυψε η επιλογή σας γι’ αυτήν την συγκεκριμένη διατριβή;

Κ.Κ.: Η έρευνα αυτή ξεκίνησε το 2004, όταν έπεσε στα χέρια μου -σχετικά τυχαία- η εφημερίδα «Εμπρός», η οποία εκδίδονταν ως το ελληνόγλωσσο όργανο του Κομμουνιστικού κόμματος των ΗΠΑ. Μου γεννήθηκε η απορία, τι είδους παράδοση ήταν αυτή, ποιά ήταν η παρουσία των Ελλήνων κομμουνιστών στις ΗΠΑ.

Το 2006, η έρευνα αυτή που είχα ήδη ξεκινήσει, συστηματοποιήθηκε, και αποτέλεσε το αντικείμενο της διδακτορικής μου διατριβής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας.
Αυτή την περίοδο δουλεύω πάνω σε αυτό το θέμα με στόχο την έκδοση ενός βιβλίου, το οποίο θα αναδεικνύει την παρουσία των ριζοσπαστικών ιδεών στις τάξεις των μεταναστών και ταυτόχρονα θα σχολιάζει τους συνολικότερους μετασχηματισμούς της μεταναστευτικής παρουσίας στις ΗΠΑ, και τον ρόλο αυτών των μετασχηματισμών στη διαμόρφωση του εργατικού κινήματος, των κοινωνικών και πολιτικών αναζητήσεων της αμερικανικής κοινωνίας.

Κρ.Π.: Τα ευρήματα αυτής της έρευνας ποια ήταν;

Κ.Κ.: H ελληνική μετανάστευση ήταν κομμάτι της ευρύτερης πληθυσμιακής μετακίνησης  από την νοτιοανατολική Ευρώπη.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, παρατηρούμε πως οι μετανάστες μεταφέρουν στις ΗΠΑ τις πολιτικές και κοινωνικές ιδέες που έχουν αναπτύξει στην Ευρώπη, και στο πλαίσιο αυτό εμφανίζονται ελληνικοί σοσιαλιστικοί κύκλοι.  Στην πορεία, η εμπλοκή τους στα ερωτήματα και στα διλήμματα της αμερικανικής ζωής οδηγεί σε μία όσμωση με τις ιδέες της κοινωνικής χειραφέτησης στις ΗΠΑ.

Άρα και η ελληνοαμερικανική αριστερά είναι προϊόν της συνάντησης του μεταναστευτικού ριζοσπαστισμού και της δυναμικής των επαναστατικών ιδεών στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Κρ.Π.: Θέλετε να πείτε περισσότερα για τον όρο "μεταναστευτικός ριζοσπαστισμός"; 
Κ.Κ.: Πρόκειται για μία μακρά παράδοση πολιτικής και κοινωνικής ριζοσπαστικοποίησης στις τάξεις των μεταναστευτικών κοινοτήτων στις Ηνωμένες Πολιτείες- σκεφτείτε τους πρωταγωνιστές στο Σικάγο του 1886 που ήταν γερμανικής καταγωγής.

Η διακριτή εργατική μεταναστευτική κουλτούρα –με εκδόσεις, εφημερίδες, λέσχες και οργανώσεις- εμφάνισε ιδιαίτερη δυναμική στη δεκαετία της Μεγάλης Ύφεσης και στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, πριν εξαφανιστεί υπό το βάρος των πολιτικών διώξεων και της κοινωνικής ενσωμάτωσης.

Κρ.Π.: Ποιό είναι το διάγραμμα της ιστορίας του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού;
Κ.Κ.: Στις αρχές του 20ου αιώνα, παρατηρούμε τη δράση μικρών σοσιαλιστικών οργανώσεων που σχετίζονται με τη σοσιαλιστική κίνηση στην Ελλάδα- τις εφημερίδες του Γιαννιού, του Δρακούλη κλπ.
Στα χρόνια γύρω από την Οκτωβριανή Επανάσταση, εκεί στο γύρισμα της δεκαετίας του ’20, καταγράφεται η εμφάνιση ελληνόγλωσσων εφημερίδων οι οποίες συνδέονται πλέον όχι με τη σοσιαλιστική κίνηση στην Ελλάδα, αλλά με τις οργανώσεις της αμερικανικής Αριστεράς.
Η πρώτη εφημερίδα, η «Οργάνωσις» εκδόθηκε  στο Σινσινάτι το 1916 – 1917, ως όργανο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος των Η.Π.Α.  Την επόμενη χρονιά εκδίδεται στη Νέα Υόρκη η «Φωνή του εργάτου», που συνδέεται με το Σοσιαλιστικό Κόμμα και στη συνέχεια μετονομάστηκε σε «Εμπρός», ως όργανο πλέον του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Το ντοκυμαντέρ, παρακολουθεί λοιπόν τη διαδρομή της ελληνοαμερικανικής Αριστεράς από τις απαρχές του 20ου αιώνα έως τα χρόνια των Μακαρθικών διώξεων.

Κρ.Π.: Χρονικά, μετά και τη λήξη του εμφυλίου στην Ελλάδα;

Κ.Κ.: Ναι, και ακριβώς εκείνη τη δεκαετία του ’50, παρατηρούμε πως οι ταυτόχρονες εξελίξεις στις ΗΠΑ, και στην Ελλάδα, καθορίζουν και την πολιτική και κοινωνική συμπεριφορά των μεταναστών:
Πως ο ελληνικός εμφύλιος, οι αντικομμουνιστικές διώξεις στις ΗΠΑ αλλά και η κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δημιουργούν μία νέα αφήγηση, μία νέα κοινωνική πραγματικότητα, αυτή που εμείς γνωρίζουμε σε γενικές γραμμές, του κοινωνικού και πολιτικού συντηρητισμού των μεταναστών στις ΗΠΑ.

Το στερεότυπο του επιτυχημένου Έλληνα μετανάστη, ο οποίος απέχει με κάθε τρόπο από οποιαδήποτε πολιτική – κοινωνική δραστηριότητα, που θα μπορούσε να τον φέρει σε σύγκρουση με τις αμερικανικές Αρχές.

Κρ.Π.: Δηλαδή με την έναρξη του ψυχρού πολέμου και με το γενικευμένο κυνηγητό των Κομμουνιστών;
Οι μεταπολεμικές πολιτικές διώξεις αφορούν το ευρύτερο προοδευτικό και ριζοσπαστικό κίνημα που αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του ’30.

Η ταξισυνειδησία εστιάζει, προκειμένου να καταλάβουμε την ένταση των μεταπολεμικών διώξεων,  στους κλυδωνισμούς που προκαλεί η Μεγάλη Ύφεση στις ελληνοαμερικανικές κοινότητες, τη δεκαετία του ’30, τον τρόπο που αναδύονται νέες μορφές οργάνωσης και διεκδίκησης, και εντέλει συναποτελούν το ριζοσπαστικό κίνημα που γνωρίζουμε από τον κινηματογράφο, τον πολισμό, και από τις εργατικές διαδηλώσεις και διεκδικήσεις.

Κρ.Π.: Σε σχέση με τους πολιτικούς πρόσφυγες που διώκονται από τη στιγμή ειδικά που ξεκινά ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα, και κάπου εκεί, νωρίτερα, ο Ψυχρός Πόλεμος;

Κ.Κ.: Στην αρχή της δεκαετίας του ’40, στις ΗΠΑ, αναπτύχθηκε ένα πλατύ κίνημα υποστήριξης του ΕΑΜ, μέσα από επιτροπές στις οποίες συμμετείχαν συνδικαλιστές, διανοούμενοι, πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις.

Αυτή η πλατιά αντιφασιστική ενότητα, η οποία έχει αποκτήσει βηματισμό ήδη από την δεκαετία του ’30, δοκιμάζεται, καταργείται, υποχωρεί, υπό την δίνη των ταυτόχρονων εξελίξεων στις ΗΠΑ και στην Ελλάδα.

Στο ντοκυματέρ υπάρχουν αφηγήσεις ανθρώπων, οι οποίοι οδηγήθηκαν στην Επιτροπή Διερεύνησης Αντιαμερικανικών Υποθέσεων, και ορισμένοι από αυτούς απελάθηκαν, μη μπορώντας να έρθουν στην Ελλάδα, λόγω των πολιτικών συνθηκών, και πήγαν αναγκαστικά στην Πολωνία, όπου τους δόθηκε πολιτικό άσυλο να ζήσουν το υπόλοιπο της ζωής τους.

Αυτές οι ιστορίες των απελαθέντων της Μακαρθικής περιόδου, φανερώνουν και το μέγεθος της καταστολής: το να είσαι «ξένος» και ταυτόχρονα να πρεσβεύεις ιδέες οι οποίες θεωρούνταν εκείνη την εποχή αντιαμερικανικές, οδηγούσε στην έξωση - στην απέλαση από το σώμα της αμερικανικής κοινωνίας.

Κρ.Π.: Αυτή η καταστολή πότε ξεκινά να καταγράφεται;

Κ.Κ.: Το 1948 καταγράφεται η αντιστροφή του πολιτικού κλίματος που υπήρχε στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’30, όπου η Aριστερά ήταν μια δυναμική πολιτική εκδοχή του σταθεροποιητικού προγράμματος του Nέου Deal. Ο Μακαρθισμός στις αρχές της δεκαετίας του 1950 απέκτησε μία δεσπόζουσα θέση στο έδαφος του Ψυχρού Πολέμου.
Αυτό που καταγράφεται μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι η αντιστροφή του προοδευτικού – ριζοσπαστικού κινήματος, και η διολίσθηση σε μία νέα πραγματικότητα που κωδικοποιείται σαν Ψυχρός Πόλεμος. Αυτή η μεταστροφή σχετίζεται με εσωτερικές μεταβολές στις ΗΠΑ και κυρίως με τη δυναμική του αμερικανικού καπιταλισμού μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, που καταφέρνει και ενσωματώνει τους «ξεχασμένους ανθρώπους του χθες».

Οπότε η ενσωμάτωσή τους στην κανονικότητα, συνδυάζεται με την ανασυγκρότηση του αμερικανικού ονείρου. Τότε είναι που οι μετανάστες φεύγουν από τις εργατικές πολυκατοικίες των κέντρων των πόλεων και πηγαίνουν στα προάστια, τότε απολαμβάνουν και αυτοί τη διευρυμένη πίτα του αμερικανικού καπιταλισμού, που πλέον μπορεί να δώσει απλόχερα κομμάτια και σε αυτούς τους ανθρώπους...

Κρ.Π.: ...που δεν είναι πολιτικά ενεργοί. Βλέπουμε όλα αυτά να ταιριάζουν με κάποιον τρόπο, και με αυτό που συνέβη στην Ελλάδα, μετά το τέλος και του εμφυλίου με τη επικράτηση της δεξιάς, και με την συμμετοχή στα οικονομικά και κοινωνικά πράγματα όλων των αντικομμουνιστών, και επιπλέον, ανθρώπων που κατά τη διάρκεια του πολέμου είχαν συνεργαστεί με τους Γερμανούς, με σκοπό την «ανάπτυξη» τελικά, όπως βλέπουμε μέχρι σήμερα, κυρίως του... κέρδους.
Κ.Κ.: Ακόμα και αν θέλουμε να συγκρίνουμε τις εξελίξεις στην μετπολεμική Ευρώπη και στις ΗΠΑ θα πρέπει να διακρίνουμε δύο κύριες διαφορές.

Πρώτον, την απόσταση της  αμερικανικής ευημερίας μετά το 1945 από τις κατεστραμμένες οικονομίες της Ευρώπης και ειδικά χωρών όπως είναι η Ελλάδα. Και το δεύτερο, οι διώξεις της Αριστεράς στις ΗΠΑ, δεν οδηγούσαν ούτε σε στρατοδικεία, ούτε σε εκτελέσεις- με την εξαίρεση του ζεύγους Ρόζενμπεργκ.

Κρ.Π.: Ο ψυχρός πόλεμος, μπορεί να μην έγινε κυρίως με τα όπλα, αλλά ήταν ένας ουσιαστικά οικονομικός πόλεμος με στόχο το ιδιωτικό κέδρος, από πλήθος ανθρώπων που ενστερνίστηκαν την απολιτίκ ζωή και την «ανάπτυξη» με κάθε μέσον, ακόμα και ενάντια στην κοινωνική δικαιοσύνη, στον πολιτισμικό και φυσικό πλούτο μιας χώρας, και σε οποιοδήποτε κοινωνικό όραμα ανθρωπισμού; Πολλοί λένε, άλλωστε, ότι η κρίση ξεκίνησε από τις οικονομικές πολιτικές της Αμερικής που μιμήθηκε η Ευρώπη. 
Κ.Κ.: Κατά τη γνώμη μου η υπόθεση του εργατικού κινήματος στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’30 και του ’40, έχει σημαντικές διαφορές από την ελληνική περίπτωση και μας οδηγεί σε άλλου τύπου παραλληλίες:

Πως η Ύφεση τροποποιεί τους όρους της συζήτησης, πως νέες ιδέες μπορούν να αποκτήσουν δυναμική, πως νέες μορφές οργάνωσης των καθημερινών ανθρώπων μπορούν να τροποποιήσουν τους πολιτικούς και κοινωνικούς συσχετισμούς.

Κρ.Π.: Πιο συγκεκριμένα;

Κ.Κ.: Η εστίαση του ντοκυμαντέρ στην εποχή της Ύφεσης, αναδεικνύει το πώς οι άνθρωποι, που μέχρι πιθανότατα χτες, ήταν αδιάφοροι για τις ιδέες της οργάνωσης και της συλλογικής διεκδίκησης στην καθημερινότητα, αρχίζουν να εμπλέκονται σε οργανώσεις, σε επιτροπές ανέργων, στα νέα συνδικάτα που δημιουργούνται στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’30, στις νέες πολιτικές και κοινωνικές συμμαχίες.

Η κρίση διαβρώνει τις παλιές βεβαιότητες και δίνει ώθηση σε νέες αναζητήσεις και αυτό είναι βασικό θέμα της αφήγησής μας στο ντοκιμαντέρ. Οι ελληνοαμερικανοί μετανάστες, δεν είναι ξεχωριστή περίπτωση- ανήκουν στην αμερικανική εργατική τάξη η οποία από τη δεκαετία του ‘30, μέχρι τη δεκαετία του ‘50, αναδείχθηκε σε υπολογίσιμη κοινωνική και πολιτική δύναμη, καθορίζοντας τις εξελίξεις και πρωταγωνιστώνας στη δημιουργία μίας πραγματικότητας, ριζικά διαφορετικής από αυτή του 1929.

Κρ.Π.: Τι είδους πραγματικότητα;

Κ.Κ.: Ενός ευρύτατου προοδευτικού, ριζοσπαστικού, κοινωνικού και πολιτιστικού μετώπου το οποίο συνδέεται με το Νέο Deal και τα σταθεροποιητικά μέτρα του Ρούσβελτ, του κρατικού παρεμβατισμού στην οικονομία, και ταυτόχρονα τις σημαντικές παροχές των εργατικών ενώσεων, της δύναμης που έχουν τα νέα βιομηχανικά συνδικάτα που μπορούν να κινητοποιούν εκατοντάδες χιλιάδες ψηφοφόρους και να καθορίζουν το αποτέλεσμα των εκλογών και ταυτόχρονα να βελτιώνουν τη θέση των αμερικανών εργαζομένων στην καθημερινότητα.

Από τη διάλυση, τη φτώχεια και την περιθωριοποίηση στην αρχή της Ύφεσης, στα τέλη της δεκαετίας του ’30 τα αμερικανικά συνδικάτα αναδείχθηκαν σε ρυθμιστικό παράγοντες της αμερικανικής πολιτικής ζωής, υπογραμμίζοντας τη δυναμική του του κόσμου της οργανωμένης μισθωτής εργασίας.-