Μέλι, γάλα και τοξίνες

Του Δημήτρη Χρυσαφίδη

Όταν ήμουν πιτσιρίκι έμαθα να λέω τα μικρασιάτικα κάλαντα που είχαν σε έναν στίχο τους:

«το μέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες» που καλοτύχιζε και τις δύο ομάδες για την ευκαιρία που είχαν να απολαμβάνουν αυτά τα πολύτιμα αγαθά.
Πολλά έχουν αποδοθεί στο μέλι και το γάλα, πως έχει, λέει, κάποια ένζυμα το μέλι που είναι απαραίτητα για την ευεξία του οργανισμού, κάτι που φαίνεται τώρα, με τα σημερινά δεδομένα, μάλλον αστήρικτο, ότι το γάλα αποτελεί την σημαντικότερη πηγή ασβεστίου, που τώρα φαίνεται ότι το πόσιμο νερό αποτελεί σημαντικότερη πηγή από το γάλα, λόγω περιορισμένης βιοδιαθεσιμότητας του ασβεστίου από το γάλα. Μύθοι με τους οποίους μεγάλωσαν γενιές και γενιές υπήρξαν πάντα λόγος ζήλειας για αυτούς που τά’χαν. Υπήρχε άραγε τέτοιος λόγος σύμφωνα με τα πρόσφατα επιστημονικά ευρήματα;. Μάλλον όχι. Άδικα λοιπόν η ζήλεια προς τους έχοντες. Έτσι τουλάχιστον λέει η EFSA.
Πολλές φορές η Επιστημονική Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) έχει γίνει δυσάρεστη και σε διακινητές και παραγωγούς τροφίμων αλλά και σε διακινητές υγιεινών τροφών. Πέρα από τις ανακοινώσεις της για το αβάσιμο των μύθων γύρω από την δήθεν μοναδική αξία των δύο αυτών προϊόντων (μέλι, γάλα) η πολυσυζητημένη και συχνά μισητή αυτή Αρχή, που δεν ικανοποιεί συχνά ένα συγκεκριμένο κοινό, δημοσίευσε μια μελέτη μετά από εντολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (κομισιόν) για την γνωμοδότηση γύρω από το θέμα των PA (Πι Εϊ) τοξινών (αλκαλοειδή της πυρρολιζιδίνης). Η ανακοίνωση της EFSA βγήκε το 2011 και σχετιζόταν με ένα θέμα πάλι που έχει να κάνει με τη δημόσια υγεία, και που για μια φορά ακόμη η αναφορά σε επικίνδυνες καρκινογόνους ουσίες κάνει το συνηθισμένο σε κάτι τέτοια Ευρωπαϊκό κοινό μάλλον να χασμουριέται. Πρόκειται για τις ΠιΕϊ τοξίνες, που είναι φυτικής/φυσικής προέλευσης.
«Ας περιορίζατε τα φυτοφάρμακα και την μόλυνση από τα καυσαέρια και τη βιομηχανία και μετά να ανακαλύπτατε τοξίνες που βρίσκονται στη φύση» θα ήταν μια αναμενόμενη αντίδραση ενός «σωστού» Οικολόγου. Ιδιαίτερα η αναμενόμενη αντίδραση ενός Οικολόγου-Μελισσοκόμου ή ενός συνδικαλιστή των κτηνοτρόφων θα ήταν σίγουρα ότι πάλι τα μεγάλα συμφέροντα της βιομηχανίας πάνε να βλάψουν τα συμφέροντα των παραγωγικών τάξεων και κατηγορούν δύο φυσικά και απαραίτητα προϊόντα για τα παιδιά και τους ενήλικες. Οπότε ποιος λόγος θα υπήρχε να γράψει κανείς σχετικό άρθρο σε οικολογικά προσκείμενο κοινό;



Γράφω για τις Πι Εϊ τοξίνες μόνο για εκείνους που θα βρουν ενδιαφέροντα τον τρόπο που αυτές σχηματίζονται αποκαλύπτοντας έναν ιδιαίτερα ιδιότυπο μηχανισμό άμυνας κάποιων φυτών αλλά και των εντόμων εκείνων που αποφάσισαν να συζήσουν μ’ αυτά. Πώς το φυτικό βασίλειο που θεωρείται μάλλον ημιάψυχο ξέρει να αμύνεται σε κάποιες περιπτώσεις και πώς όποιοι εκπρόσωποι του ζωικού βασιλείου το αντιλαμβάνονται, συμμαχούν με αυτά τα φυτά που περιέχουν τις τοξίνες μασουλώντας πότε-πότε και κανένα φύλλο τους και η παρέα με τα «κακά παιδιά» γίνεται τελικά το αμυντικό τους όπλο. Έτσι οι «κολλητοί» χρειάζονται πια αυτή την τοξίνη για να αμύνονται ενάντια στους εχθρούς τους.
Λοιπόν φίλοι μου οι Πι Εϊ τοξίνες παράγονται στα φυτά. Η ποιο συχνή μορφή τους είναι με την μορφή των N οξειδίων, οξείδια δηλαδή στη θέση του αζώτου Ν, τα γνωστά PANOs , Πάνο τυχαίο; Δε νομίζω.
Γιατί οι τοξίνες αυτές παρασκευάζονται από τα φυτά; Μα για να αμυνθούν απέναντι στους εχθρούς τους που παν να τα καταβροχθίσουν. Οι τοξίνες αυτές έχουν επίσης βρεθεί σε ζώα και σε έντομα αλλά καταδείχθηκε ότι μπήκαν στο σώμα τους γιατί τα φυτά αυτά έγιναν βορά τους. Πολλά έντομα, έχοντας αποκτήσει ανοσία από τις τοξίνες αυτές, τρέφονται από τα φυτά που τις περιέχουν για να αποκτούν όπλα κατά των ζωντανών οργανισμών που αποτελούν εχθρούς τους. Μια λεπτομέρεια, οι Πι Έϊ τοξίνες έχουν και απωθητική γεύση.
Ακόμη, κάποια άλλα έντομα, που έχουν αποκτήσει ανοσία τρέχουν σαν τρελά για να φάνε όσο μπορούν περισσότερες ΠιΕϊ τοξίνες για να αυξήσουν το σεξαπίλ τους.
Οι περισσότερες ΠιΕϊ τοξίνες απαντώνται μόνο σε 5 οικογένειες φυτών, (ανάμεσά τους το σύμφυτο, το έχιο, το ηλιοτρόπιο (όχι ο ηλίανθος), το ιακωβαίο) ενώ συνολικά τα φυτά που περιέχουν αυτές τις τοξίνες ανέρχονται στο 3% των φυτών που ανθοφορούν. Σε κάθε οικογένεια υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς την περιεκτικότητα των τοξινών στα επί μέρους είδη.
Εκτός από την άμεση τοξικότητα των τοξινών αυτών που έχει ήδη καταγραφεί από το 1988 (προκαλούν ηπατομεγαλία, ασκίτη, κ.α.), φάνηκε σε πειράματα με ζώα ότι προκαλούν και καρκίνο του ήπατος σε χρόνια πρόσληψη.

Έχει επιβεβαιωθεί η παρουσία των ΠιΕϊ τοξινών κυρίως στο μέλι και δευτερευόντως στο γάλα και γαλακτοκομικά κυρίως, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έχουν εντοπιστεί σε δημητριακά όταν κατά τη συγκομιδή έχουν κοπεί και φυτά-παράσιτα που περιείχαν τις τοξίνες αυτές. Στο μέλι ο κύριος υπαίτιος φαίνεται να είναι η γύρη που οφείλει πάντα να υπάρχει στο μέλι σύμφωνα με την σχετική Νομοθεσία. Ακόμη, συμπληρώματα διατροφής με βάση τη γύρη ή με φυτά που από τη φύση τους περιέχουν αυτές τις τοξίνες αναμένεται να αποτελούν μια σημαντική πηγή κινδύνου για τους καταναλωτές τους.
Τελικά υπάρχει κίνδυνος;
Δηλαδή τι θέλετε να σας πω, ότι υπάρχει; Το ξέρουμε ότι στην πολιτική όποιος τα βάζει με τις παραγωγικές τάξεις υπογράφει την καταδίκη του.
Ε λοιπόν, ναι, πιστέψτε το, ακόμη και για τα βρέφη που τρέφονται με μέλι, με βάση τα υπάρχοντα ευρήματα φαίνεται ότι δεν τίθεται θέμα υπέρβασης των ορίων ανοχής που θεωρεί η EFSA. Δηλαδή αν υπάρχει κίνδυνος, δεν είναι ορατός. Ωστόσο σημειώνει η EFSA ότι δεν υπάρχουν επαρκή αναλυτικά δεδομένα για να εκφραστεί κανείς με βεβαιότητα για την έκταση του κινδύνου, ενώ τα συμπληρώματα διατροφής θα πρέπει να ξαναμπούν στο μικροσκόπιο, ειδικά αν περιέχουν γύρη ή κάποια από τα επικίνδυνα φυτά. Τέλος μεγάλο πρόβλημα υπάρχει λόγω έλλειψης μιας αναλυτικής μεθοδολογίας που να μπορεί να καλύψει όλη τη γκάμα των τοξικών αυτών ουσιών (που ανέρχονται γύρω στις 600), κάτι που σκοπεύει να οργανώσει τώρα η Κομισιόν για να προχωρήσουν οι αρμόδιες αρχές σε ελέγχους.

Ναι, λοιπόν, τελικά το μέλι-γάλα μπορεί να κρύβει και τις τοξίνες του.
Ενα  σχολιο:

Ιωάννης Μανομενίδης

Για το γάλα ας απαντήσουν οι πιο ειδικοί.
Αλλά ειδικά για το μέλι, θα το έσω και στην Ελληνική Εταιρεία Μελισσοκομίας – Σηροτροφίας, όπου είμαι μέλος ως οικονομολόγος (οπότε δεν θα εκφράσω επιστημονική γνώμη ως γεωπόνος) θεωρώ ότι πρόκειται για υπερβολή, ιδίως όταν σαφώς η EFSA θεωρεί ότι δεν τίθεται θέμα υπέρβασης των ορίων ανοχής.
Όμως όπως και αν θέλετε να μετράει η EFSA (ή όποιος άλλος θέλει) την περιεκτικότητα ενός προϊόντος σε… “τοξινες”, κατά βάρος ή κατά όγκο; Όπως και να το μετρήσουμε, ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι τρώγοντας μία-δύο κουταλιές μέλι την ημέρα (ορισμένοι την εβδομάδα ή το μήνα), πως θα μπορεί να πάρει μεγαλύτερες ποσότητες από την συγκεκριμένη “βλαπτική ουσία”, όταν στην ίδια χρονική περίοδο (μήνα, εβδομάδα αλλά και ημέρα ακόμη) καταναλώνουμε υπερπολλαπλάσια ποσότητα γάλακτος (ας μας πουν κι οι αρμόδιοι του γάλακτος εάν ίσως στο γάλα είναι βλαπτικό) ή άλλων τροφών που λόγω της καλλιέργειας τους (εάν δεν είναι βιολογικά) περιλαμβάνουν πληθώρα φαρμάκων, ειδικά σε χώρες όπως την δικη μας που ο έλεγχος είναι περιορισμένος έως και παντελώς αναποτελεσματικός; Μας φταίνε οι μέλισσες που από τα λουλουδάκια παίρνουν με τον πλέον φυσικό τρόπο εδώ κι αιώνες; Διότι δεν αποφάσισαν τα λουλούδια στα τελευταία χρόνια να παράγουν τοξίνες για τα ζώα, ιδίως στα τελαυταία χρόνια που δεν κυκλοφορούν δα και πολλά ζώα ανάμεσα στις καλλιέργειες λουλουδιών, δεν θα το έμαθαν τα λουλούδια;
Ειδικά για το μέλι, θεωρώ τα γραφόμενα από ακαδημαϊκές υπερβολές έως και σκόπιμη παραπλάνηση για να μας εκτρέψουν από τους σωστούς ελέγχους των παλλων προϊόντων. Ας ασχοληθούμε με τα φυτοφάρμακα κι ας αφήσουμε κατά μέρος το μέλι που είναι το μοναδικό βιολογικό εκ φύσεως προϊόν. Και μην πληρώνετε διπλά χρήματα για βιολογικό μέλι, όλα τα μέλια είναι βιολογικά, διότι οι μέλισσες τρυγούν από τα άγρια λιβάδια, δάση, λ.χ. πευκόμελο ή η βανίλια ελάτης (ΠΟΠ), που είμαστε οι πρώτοι στην Ευρώπη, τι φάρμακα έχει το πεύκο ή το έλατο; ή ακόμη και από καλλιέργειες, όμως εάν είναι ραντισμένα πεθαίνουν οι μέλισσες ή εάν το ράντισμα είναι λίγο και δεν πεθάνουν καθοδόν, δεν τους επιτρέπουν οι φρουροί στην είσοδο της κυψέλης να περάσουν μέσα.
Ας μην αποπροσανατολιζόμαστε. Όποιοι όμως ενδιαφέρεστε θα ενημερώσω και την ΕΕΜ-Σ εάν ενδεχομένως διαφωνούν επιστημονικά με την θέση μου.